Dat “vaasje” van Rutte is zomaar stuk.
Geplaatst op: 5 oktober 2019 Hoort bij: Ethiek, Geen categorie, Recht, Vrijheid Een reactie plaatsenIn mijn vorige blog schreef ik over de snelheid waarmee de democratieën van het VK en de VS onder respectievelijk de Brexit-chaos en Trump ernstig beschadigd zijn geraakt.
Dat plaatste ik in het kader van de door Hannah Arendt met zoveel woorden gepropageerde “oordeelsplicht“, die titel ook van mijn vorige blog.
Hannah Arendt foto Ullstein uit NRC 9-10-2009
Arendt liet niet na het belang van denken in een democratische samenleving te benadrukken. Zij schreef:
“Ook niet-denken echter, dat zo’n aanbevelenswaardige toestand lijkt in politieke en morele aangelegenheden, heeft zo zijn risico’s. Door mensen af te schermen voor de gevaren van onderzoek leert men hem zich vastklampen aan om het even welke voorgeschreven gedragsregels zoals die op een bepaald ogenblik in een gegeven samenleving gelden. Mensen raken dan niet zozeer gewend aan de inhoud van de regels -een grondig onderzoek hiervan zou hen radeloos maken- als wel het bezit van de regels, die ze op alle bijzondere gevallen kan toepassen. Als iemand verschijnt die, om welke reden ook, de oude ‘waarden’ of deugden wenst af te schaffen, dan zal hem dat niet zwaar vallen op voorwaarde dat hij een nieuwe gedragscode aanbiedt, en hij zal relatief weinig geweld en geen overreding nodig hebben – d.w.z. bewijsvoering dat die nieuwe waarden beter zijn dan de oude- om die code op te leggen.”
Die nieuwe code hoeft noch rechtvaardig noch op waarheden gebaseerd te zijn. In ander verband schreef Arendt dat “niet zozeer de overtuigde communist of nazi de ideale onderdanen van een totalitair regime zijn, maar al degenen die niet langer het onderscheid tussen waarheid en leugen kunnen maken.”
Zo is het zowel Trump als de campaigners voor “Leave” (Brexit) gelukt om hun succes op leugens te stoelen. Niet voor niets hekelt Trump keer op keer de vrije pers die zijn leugens aan de kaak stelt.
Met deze zwartgallige wetenschap in het hoofd las ik onlangs een interview met de Kroatische schrijfster Dubravka Ugresic. Dat interview vond plaats naar aanleiding van het verschijnen van haar nieuwe boek “Het tijdperk van de huid” en stond vrijdag j.l. in het NRC.
Dubravka Ugresic van NRC-site
“Nadat in 1991 in Joegoslavië de oorlog uitbrak, nam Ugresic stelling tegen het moordzuchtige geweld en de nationalistische ideeën van zowel de Kroaten als de Serviërs. In de pers schreef ze kritisch over de cultuur van leugens die daarmee samenhing. Het leverde haar een haatcampagne op van de nationalistische Kroatische media, die haar voor ‘verrader’, ‘vijand van het volk’ en ‘heks’ uitmaakten.”
Haar uitgever was in 1992 politiecommissaris geworden en kwam woest op haar voordeur bonzen vanwege wat zij geschreven had. Daarna ging ze verder met het uiten van kritiek op het primitivisme en nationalisme, van o.a. ook haar collega’s. Ja, zelfs in intellectuele kringen waarin Ugresic verkeerde, werd simpelweg niet meer nagedacht. Vrienden met wie ze al twintig jaar had samengewerkt keerden zich van haar af, alleen omdat zij wél kritisch bleef.
Omdat zij als een van de weinigen, weigerde om achter de nationalistische en fascistische leugens aan te lopen werd zij als paria, uitgesloten, door haar voormalige vrienden en geestverwanten.
In het interview zegt zij over dat fascisme:
„Fascisme is de zachtste, meest natuurlijke conditie van de mens. Als je niet meedoet, hoor je er niet meer bij. En de angst voor uitsluiting is ieders grootste angst. Dat geldt voor de meerderheid van de mensheid. Al op de kleuterschool wil niemand buitengesloten worden. Zelf werd ik daar gepest omdat ik een Bulgaarse moeder had. Je wordt gedwongen ergens bij te horen en dat is precies de basis van iedere fascistische organisatie. Het marktdenken, waarin iedereen hetzelfde wil hebben, speelt er ook een rol in.”
Of het nu over Goudse kaas, hamburgers van die beroemde fastfood ketens of over Nutella gaat, mensen lijken tot veel “smaak concessies” bereid om maar bij die grote groep gelijkgezinden te behoren. Ugresic noemde die Goudse kaas ook in haar interview en trok die vergelijking door door te zeggen:
„Ja. Sterker nog, in de toekomst hoeven ze helemaal geen eigen smaak meer te hebben. Om je vrienden te behouden moet je houden waar zij van houden.”
Maar moet je ook vinden wat je vrienden vinden, moet je die blind volgen ook als het over iets meer gaat dan over smaak? Vindt je dat dan brul je uiteindelijk dus met je vrienden mee: “minder minder, minder” (Marokkanen) tot “Lock her up, lock her up.” (Trump over Hillary Clinton).
Dit weekend schreef The Washington Post dat de Republikeinen voor de keuze staan: Betray Trump or betray the country? Laten ze het “vaasje” (het land) of Trump vallen?
Sturen ze hun geweten, hun onderscheidingsvermogen, met vakantie om “er maar bij te horen” om de eenheid in de partij te handhaven of nemen ze de moeite om tijd te besteden aan het (gewetensvol) vormen van een eigen mening. Voldoen ze aan die oordeelsplicht uit mijn vorige blog.
Zeker met alle nieuwe digitale technieken en de invloed van de sociale media zullen we ons steeds weer moeten afvragen: “Klopt dit wel” wat ik hier zie, lees, hoor.
De grootste bedreiging voor dat vaasje van Rutte is misschien wel de luiheid en gemakzucht waarmee de leugen voor lief wordt genomen, niet wordt onderzocht laat staan weersproken.
De oordeelsplicht
Geplaatst op: 5 oktober 2019 Hoort bij: Ethiek, Recht, Vrijheid 1 reactieDe filosoof Hannah Arendt schreef, dat “niet zozeer de overtuigde communist of nazi de ideale onderdanen van een totalitair regime zijn, maar al degenen die niet langer het onderscheid tussen waarheid en leugen kunnen maken.”
Blijf je daarom altijd afvragen of die bewering wel waar is en of dat besluit wel rechtvaardig is. Bedenk dat er vaak geen eenvoudige oplossingen bestaan voor complexe problemen. Integere oordeelvorming is ook een gewetensonderzoek, de uitkomst moet niet alleen voor jou maar voor iedereen rechtvaardig zijn.
Ja, dat valt niet mee hè, zo’n plicht tot oordelen en daarop handelen. Maar de rampen zijn niet te overzien als we die plicht verzaken. Als we ons nieuwe normen en waarden laten opdringen alsof het nieuwe tafelmanieren zijn, zonder die nieuwe normen zelf echt kritisch te beoordelen op sociale rechtvaardigheid, dan kunnen we opeens wakker worden in een nachtmerrie; in het Amerika van Trump of het Verenigd Koninkrijk van de Brexit-crisis.
Zo werd Europa ook opeens wakker in de Eerste Wereldoorlog. Onnadenkend, “slaapwandelend” liepen we massaal de loopgraven in, bij honderdduizenden uit vele landen. De schrijver Stefan Zweig beschrijft in “De wereld van gisteren” het gevoel van velen toen, toen het al te laat was: „Zoals nooit tevoren voelden de duizenden, honderdduizenden mensen wat ze beter in vredestijd hadden kunnen voelen: dat ze bij elkaar hoorden.”
En ook het naziregime kon de bestaande normen en waarden van de ene dag op de andere vervangen waarbij het “niet” van “Gij zult niet doden” simpel werd geschrapt.
Ook kleinere dilemma’s vragen om een integer oordeel. Neem Gretha Thunberg’s acties. Wordt die zeer jonge milieuactiviste, 16 jaar, recht gedaan als zij een boze autistische heks wordt genoemd, die door haar ouders beter in bescherming had moeten worden genomen? Of zijn haar verwijten aan de generaties boven haar oprecht en inderdaad een ongemakkelijke waarheid die verteld moet worden, maar die dus ook irritatie oproept. “How dare you, to look away”.
En is die 15-jarige zoon van de burgemeester van Amsterdam een crimineel, omdat hij een leegstaande woonboot had betreden met een onklaar gemaakte revolver? Of is een Haltproject een passende maatregel? Rond mijn 10de schilderde ik mijn speelgoedrevolver zwart, zo leek die echt. Te echt en dus een verboden wapen volgens de politie.
Oordeel zelf.
Pecunia (non) olet
Geplaatst op: 22 september 2019 Hoort bij: Ethiek, Recht Een reactie plaatsenWe erkennen al wel dat er luchtje kan zitten aan blood diamonds , (te) goedkoop textiel,. En dat onze smartphones ook veel problematische mineralen bevatten, waarvan de delving veel menselijk leed veroorzaakt, zouden we ook moeten weten. 
Na de liquidatie van de advocaat Derk Wiersum is er een “guilty”, nee zeg maar. “forbidden pleasure” bijgekomen, het coke gebruik. Ik hoorde van het weekend al de term “snuifschaamte” voorbijkomen. Op de dag van de moord op mijn collega had ik al het verband tussen Zuidas advocaten en cokegebruik willen leggen maar dat achtte ik toen (nog) niet kies. Een dag later durfden Fokke en Sukke dat wel. We zullen, denk ik, nu ook snel anders gaan denken over die voor- en achterdeur van onze veel geroemde coffeeshops, icoon van onze (naïeve) tolerantie.
Geld kan wel stinken
Ondanks dat mooie adagium “Pecunia non olet” stinkt geld, verdient ten koste van levens en levensgeluk van anderen, natuurlijk wel. We hebben het bont eerder af kunnen zweren vanwege het dierenleed dan coke en extacy vanwege menselijke slachtoffers en milieuschade. Wat is dat toch dat groter mededogen voor dieren dan voor mensen?
De coke-handel is net als alle handel onderworpen aan de tucht van van de vrije, nou ja, “vrije”, markt. Verboden, opsporing en vervolging maakte de coke alleen schaarser en dus duurder.
Neoliberalisme
Derk Wiersum werd vermoord op de eerste dag van Algemene Politieke Beschouwingen (APB). Commentatoren brachten de opvallende algehele mildheid en grote eensgezindheid tijdens de debatten in verband met die moord. Graag zag ik ook een verband tussen de liquidatie en het bijna kamerbrede afscheid van het neoliberalisme. Eerst was het Hugo de Jonge die eindelijk toegaf dat de marktwerking in de zorg was doorgeslagen. Ik vermelde dat in mijn blog van 18 maart j.l. : “Een nieuwe lente een nieuw geluid” . Maar tijdens de APB bleek dat ook Rutte een nieuw geluid liet horen. Het vertrouwen in de “onzichtbare hand” ,die de markt reguleert door vraag en aanbod bij elkaar te brengen, was ineens weg. Geen laissez faire, laissez passer-politiek meer. Er was weer behoefte aan een strenge marktmeester. In het NRC van zaterdag 21 september las ik: “Wie deze week luisterde naar de Algemene Politieke Beschouwingen, hoorde meer Marijnissen dan Bolkestein. VVD-leider Klaas Dijkhoff prees de noodzaak van de overheid als „marktmeester”.” en de debuterende CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma stelde vast dat niet eerder zoveel partijen afstand namen van het doorgeschoten individualisme en neoliberalisme.
Kan de Staat als marktmeester nog iets beginnen tegen die marktleiders van de coke- en andere drugshandel, tegen die industrie die over lijken gaat? In de strijd tegen de sigarettenfabrikanten blijft de marktmeester de spreekwoordelijke een zachte heelmeester, met als gevolg nog steeds nieuwe stinkende wonden. Volgens sommigen hebben we “the war on drugs” ook allang verloren. Misschien moeten wij, consumenten, zolang er geen Fairtrade coke is, die marktmeester een handje helpen en onze “snuif- en slikschaamte” beter ontwikkelen om zo zelfs een vraaguitval te bewerkstelligen, een consumentenstaking in navolging van Fokke en Sukke. Dan verslaan we die meedogenloze marktleiders met hun eigen middelen, met het marktmechanisme. Hun geld stinkt te erg.
Vakantie reflecties
Geplaatst op: 6 september 2019 Hoort bij: Vrijheid Een reactie plaatsenOver haar succes zei de bekende Haagse zangeres Anouk eens dat ze gewoon mazzel had gehad. Heel veel mensen konden beter zingen dan zij, maar die waren niet beroemd geworden.
Hoeveel succesvolle CEO’s, Quote 500 miljonairs of BN-ers zijn bereid, net als Anouk, ronduit te erkennen dat hun fortuin voor een groot deel berust op toeval? Nee, graag maken ze zichzelf en anderen wijs dat het hun eigen verdienste is.
Maar het maakt nogal wat uit waar je geboren bent en uit wie, zelfs binnen Nederland. Wat kreeg je mee van je ouders aan genen en aan opvoeding en “veilige hechting”?
Je “pole position” bij de start van je race naar “succes” bepaalt voor een groot deel je kansen later. Vraag dat maar aan Anouk of aan Max Verstappen.
En dan, wat is succes? Steeds meer lijken we geluk gelijk te stellen met succes. Het ideale leven in onze samenleving, waarin aanzien bepaald wordt door prestaties en capaciteiten, is succesvol zijn op financieel, materieel, persoonlijk en lichamelijk vlak. Zie al die mooie plaatjes en video’s op Instagram, Facebook en LinkedIn, die vaak “bordkartonnen” buitenkant. 
Je bent geslaagd, je hoort erbij, je bent arrivé ….of niet, en zo niet dan heb je het dus verkeerd gedaan. Alsof we allemaal van start af aan op diezelfde “pole position” stonden, alsof er geen startproblemen, geen voor- en achterstandsposities bestonden.
Mensen en vooral jongeren bezorgen zichzelf een burn-out om “er maar in te passen”, in dat succesvolle ideaalbeeld, in de groep waar ze zo graag bij willen horen. Maar inpassen vereist vaak aanpassen, drukken en duwen, jezelf geweld aandoen, te streng voor jezelf zijn. Om “erbij te horen” moet je jezelf laten zien zoals je bent, je zonder schaamte blootgeven, ook die delen van jezelf die volgens jou niet in dat zogenaamde ideaalbeeld passen.
En dan weer, wat is eigenlijk geluk?
Als je geluk zoekt zoals de meeste mannen hun autosleutels, zal je het niet vinden. Geluk is een kwestie van momenten, zegt professor en schrijfster Brené Brown. “Het risico bestaat dat we geluk mislopen als we ons te druk bezighouden met het najagen van buitengewone momenten. Dus ervaar en waardeer een zorgeloos samenzijn op vakantie in dankbaarheid zonder er meteen een foto van te delen op Facebook.
Nie wieder; Alles van waarde is weerloos
Geplaatst op: 19 mei 2019 Hoort bij: Ethiek, Recht, Vrijheid Een reactie plaatsenOnlangs hield onze burgemeester ( van de gemeente Weststellingwerf) André van de Nadort, een inspirerende voordracht over de zegeningen van de Europese samenwerking van na de Tweede Wereldoorlog. (Zie hieronder)
Die voordracht kan je zien als wat positievere variant op de verzuchting van oud bejaarde onheilsprofeten, die in reactie op de verwende onverschillige “jeugd van tegenwoordig roept: “Het moest maar weer eens oorlog worden!”.
Na zo’n lange vredeperiode lijkt dat “Nie wieder” argument wel uitgewerkt. Al lijken we in dit verband de Balkanoorlog van de jaren ’90 vaak te vergeten.
Rutten noemde Nederland tijdens de laatste verkiezingscampagne een ( breekbaar) vaasje. De titel van Maarten Doorman’s mooie Opiniestuk in de NRC van dit weekend kreeg de titel mee: “Europa is een broze beschaving” Na een herlezing van Stefan Zweig’s “De wereld van gisteren” kwam Doorman tot de volgende inzichten en citaten.
Doorman schrijft: “Dat verleden met zijn slachtpartijen, ook die van de Eerste Wereldoorlog, is het nu vaak vergeten fundament van het hedendaagse, verenigde Europa. Een Europa dat al bijna driekwart eeuw geen oorlog meer kent, afgezien van de al te vaak genegeerde Balkanoorlog uit de jaren ’90 met zeker honderdduizend doden.”
Doorman geeft ook aan dat het Europa van voor de Eerste Wereldoorlog al welvarend, sociaal en democratisch was en vol ontwikkelingen en optimisme.
Tot die aanslag op de Oostenrijks-Hongaarse troonopvolger Frans Ferdinand. Hij schrijft: “Maar plotseling viel er een schot, in diezelfde Balkan (zie hierboven) , en was het allemaal voorbij. Binnen enkele weken stapten honderdduizenden jongens zingend op de trein en vertrokken onder nationale vlag naar de loopgraven, de granaten, het gifgas, gangreen, de doodslag en waanzin. De Europese beschaving die Zweig hartstochtelijk beleefde, bleek broos als de vleugel van een opgezette vlinder.
Dan citeert Doorman een indrukwekkend mooie zijn van Zweig: „Zoals nooit tevoren voelden de duizenden, honderdduizenden mensen wat ze beter in vredestijd hadden kunnen voelen: dat ze bij elkaar hoorden.” Ja, die woorden overtreffen de regel uit “The Big Yellow Taxi” van Joni Michell: “Don’t it always seem to go. That you don’t know what you’ve got ‘til it’s gone?” toch in schoonheid en zeggingskracht.
Ja, “Alles van waarde is weerloos” schreef Lucebert.
De joodse Zweig zelf, die Engeland niet meer binnen mocht nadat de Duitsers Polen waren binnegevallen maakte in februari 1942 In Brazilië samen met zijn vrouw een eind aan hun leven.
Het stuk van Doorman eindigt met :
“De wereld van gisteren laat zien dat onverschilligheid jegens een humaan en democratisch Europa onverwachts snel tot een onaangename toekomst kan leiden, dat we daarom niet schouderophalend aan deze verkiezingen voorbij mogen gaan en dat we al helemaal niet moeten denken dat terugkeer naar de natiestaat van weleer enige bescherming tegen een boze buitenwereld biedt.”
Ga dus verantwoord stemmen 23 mei !
“Een nieuwe lente en een nieuw geluid”
Geplaatst op: 18 maart 2019 Hoort bij: Ethiek, Participatie, Recht, Vrijheid 2 reactiesof “Hoe keren wij het tij?
Misschien wel de bekendste dichtregel uit de Nederlandse literatuur. Geschreven door de socialist Herman Gorter in 1889.
Zijn we op de drempel van een nieuw seizoen, een nieuw tijdperk aangekomen? Vorig jaar rond deze tijd verscheen een stuk van de journalist Mirjam de Rijk in de Groene Amsterdammer met de titel: “We zijn terug in de negentiende eeuw” .
Veel wordt in tijd, tijdperken en seizoenen uitgebeeld. Na de val van de muur en het daarop uiteenvallen van de Sovjet Unie en nadat Margaret Thatcher in het Verenigd Koninkrijk en Ronald Reagan in de Verenigde Staten, het neoliberalisme hadden geïntroduceerd, kondigde Francis Fukuyama in 1992 het einde van de geschiedenis aan. De liberale vrije-markt-democratie had het als ideologie definitief gewonnen van alle andere maatschappelijke en levensovertuigingen was zijn conclusie.
De geschiedenis is niet ten einde maar lijkt zich te herhalen.
Nog voor de Franse revolutie schreef de Britse dichter Oliver Goldsmith, in 1770, het gedicht The deserted Village met de strofe: “Ill fares the land, to hastening ills a prey, Where wealth accumulates, and men decay.” (regel 51). Een 18e eeuwse aanklacht tegen de toen al opkomende industrialisatie. Accumulatie van rijkdom, efficiënte productie ten koste van de mens, van de menselijke waardigheid. Tony Judt, een belangrijk denker en historicus uit Engeland, moest geïnspireerd zijn geweest door Goldsmith toen hij zijn laatste boek voor zijn dood in 2010 ook die titel meegaf:
“Ill fares the Land”.
Hij riep ons in 2010 al op om de confrontatie aan te gaan met onze maatschappelijke problemen en de verantwoordelijkheid te nemen voor de wereld waarin we leven. En Judt draagt alternatieven aan: er is hoop, zolang we durven na te denken.
Dat boek was één grote aanklacht tegen wat Judt toen al de doorgeslagen marktwerking van het Neoliberalisme noemde. Later, in 2019, zou de Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge ook vaststellen dat de marktwerking op zijn beleidsterrein, in de zorg dus, was doorgeslagen. Een ander hoopvol signaal is misschien wel het ingrijpen van de Overheid in de vrije markt economie door een groot belang te nemen in de de luchtvaartcombinatie KLM-Air France. Kennelijk bestaat zelfs bij onze huidige regering geen absoluut geloof meer in de heilige markt, die alles regelt met de “invisible hand“. De overheid corrigeert de marktwerking in het belang van het volk.
Dat Neoliberalisme heeft ons teruggebracht naar de verhoudingen tussen arm en rijk zoals die bestonden in de negentiende eeuw. Of als je dat gedicht van Goldsmith leest, naar de achttiende eeuw. Die accumulatie van rijkdom en macht bij enkelingen.
De uitdaging van Judt.
Eerder ging Minister Sigrid Kaag de uitdaging van Judt al aan met haar Abel Herzberg lezing, vorig jaar 30 september: Wees niet stil! Wij zijn met velen. Onze stem is nodig. Ons handelen is nodig.
En recent verscheen van de filosoof en schrijfster Joke J. Hermsen een essay met daarin ook weer een oproep om te handelen: “Het tij keren” met Rosa Luxemburg en Hannah Arendt. Zelf heb ik het essay nog niet gelezen maar ik kan putten uit een essay en een interview naar aanleiding van dat essay.
Accumulatie van Kapitaal
Hoe zijn we weer terug gekomen bij die negentiende eeuw en hoe komen we daar weer vandaan?
In “Honderd jaar Rosa Luxemburg” (het essay n.a.v. het essay) geschreven door Joke Hermsen en Brenda Ottjes (H&O) in de Groene Amsterdammer leer je een heel andere Rosa Luxemburg kennen dan uit de schoolboeken naar voren komt. Niet de klassieke communist zoals Marx, Lenin, Stalin en erger, maar een met het Leitmotiv: “Sieh dass du immer Mensch bleibt”. Een denker die haar tijd ver vooruit was zoals de inleiding van het essay aangeeft: “Haar inzichten verklaren de kapitalistische dynamiek die leidt tot klimaatverandering, milieuvervuiling, de surveillance door Google en het vercommercialiseren van de zorg. Logisch dus, de hernieuwde belangstelling.”
Luxemburg trok al in 1913 van leer tegen de accumulatie van rijkdom in haar hoofdwerk Die Akkumulation des Kapitals. Haar scherpe inzicht, aldus H&O, “dat het kapitalisme steeds iets van buiten het kapitalisme nodig heeft voor zijn eigen groei en dus voortbestaan, wierp destijds een nieuw licht op het kolonialisme. Door de kapitalistische cirkelbeweging van productie, afzetmarkt en groei te bestuderen, zag Luxemburg dat het systeem voortdurend ‘non-kapitalistische gebieden’ nodig heeft voor zijn voortbestaan.” Toen sloeg dat echt nog op de uitbuiting van kolonies maar nu zou je kunnen zeggen dat de Facebooks, Ubers, Airbnbs en Googles van deze wereld ons (en onze data) koloniseren en uitbuiten en zodoende een gigantisch kapitaal “accumuleren”. Zie bijvoorbeeld de Britse Harvard-econome Shoshana Zuboff in haar recente studie The Age of Surveillance Capitalism,
“De economische ongelijkheid neemt wereldwijd alleen maar toe, en dus ‘moet het tij van het hyperkapitalisme om!’ riep de Franse econoom Thomas Piketty onlangs op de televisie uit tijdens een gesprek met de Franse gele hesjes.” aldus H&O. Nog een citaat:
“De productie moet niet langer gericht zijn op de verrijking van een paar individuen’, schreef Luxemburg in De socialisatie van de maatschappij, ‘maar op de bevrediging van de behoeften van de hele gemeenschap.’ Herhaaldelijk wees ze op de noodzaak van voldoende rust en blijvende zelfontplooiing. Mens-zijn was voor haar geen voltooid feit, zoals een product ‘af’ of ‘klaar’ kan zijn, maar een voortdurend worden en zich verder ontwikkelen. Ze streefde de emancipatie van alle mensen na, die zich mogen ontwikkelen in een richting die overeenstemt met hun menselijke aard, in plaats van zich door de werkdruk steeds meer van zichzelf – en wat er aan talenten en mogelijkheden in hen verscholen ligt – te vervreemden.”
Ik moest hier even denken aan mijn eigen gedachtenspinsels: “De kern van de Economie”. 
Verkiezingen zijn niet democratisch
En in dat interview of gesprek van Lex Bohlmeijer met Hermsen in de serie “Een goed gesprek in “de Correspondent” vraagt Hermsen aandacht voor iets waar ik ook al een blog over schreef, met de titel : “Verkiezingen zijn niet democratisch”. Ja, ik kan zo enthousiast raken over stukken en boeken die ik net gelezen heb, dat ik dat tot mij genomen gedachtegoed direct wil verspreiden. Onbeschaamd sla ik dan aan het citeren. Nou, wat ontdekte Hermsen bij haar studie naar Rosa Luxemburg.
Allereerst dat we Rosa Luxemburg moeten zien als een idealistisch denker in het licht van de tijd voordat het hele communistische idee tot een totalitair monster verworden was. Zij was in hart en ziel democraat. Zij zag al vroeg in dat de vertegenwoordigende of parlementaire democratie waarbij steeds een relatief klein gezelschap, dat meer en meer uit “beroeps politici” ging bestaan, neigde naar een oligarchie, waarbij de belangen van het volk zelf in het gedrang komen. De kloof tussen kiezers en gekozenen, waar we het nu vaak over hebben is te groot geworden. Het belang bij herverkiezing prevaleert vaak boven dat van het algemene belang. Idealen worden waar nodig over boord gegooid als dat de kans op meer stemmen vergroot. Vandaar ook haar pleidooi, begin negentiende eeuw al, voor een meer directe democratie. Maar dan niet in de vorm van een referendum waarbij de invloed van de burger weer beperkt blijft tot “het rood maken van een vakje” bij een te simplistisch geformuleerde vraag, maar in een vorm waarbij goed geïnformeerde burgers een serieuze burgerplicht moeten vervullen, na door loting te zijn aangewezen, zoals de jury bij een Amerikaanse rechtbank. Ook daar moet, voor men tot een oordeel komt, zorgvuldig en goed beraadslaagd worden.
In de tekst bij dat “Goed gesprek” in “De Correspondent”. wordt de wat cynische vraag gesteld:
“Onhaalbare dagdromen? waarna de tekst vervolgd met:
Haar gedachtegoed vindt weerklank in de experimenten met directe democratie die David Van Reybrouck op het ogenblik in de praktijk brengt in België.” met een verwijzing naar een stuk van Van Reybrouck geplaatst in “De Correspondent”
Hoe keren we het tij?
Ja, die vraag is gedeeltelijk al beantwoord, door het volk meer te betrekken bij de inrichting en vormgeving van de gemeenschap. De Correspondent, of eigenlijk Hermsen: “Door te kiezen voor directere democratie. Door de brieven van Rosa Luxemburg te lezen. En door vaker stil te vallen, de tijd te nemen. Plato schreef al: een democratisch staatsman zorgt voor voldoende rust, zodat het volk kritisch, alert en creatief blijft. Alleen een tiran houdt het volk permanent aan het werk; voer de werkdruk op en mensen blijven in het gareel.
- Onder het hyperkapitalisme is die werkdruk zo groot geworden dat er geen ruimte meer is om in opstand te komen. In plaats daarvan keren mensen zich van de wereld af, ze hullen zich in moedeloosheid en depressiviteit en zoeken een zondebok. Met zo’n inert volk kun je als machthebber doen wat je wilt, schreef filosoof Hannah Arendt in Men in dark times in 1974″ aldus nog steeds tekst bij het interview in “De Correspondent”.
- .
Uit die Franse “gele hesjes”, uit de voor beter onderwijs demonstrerende studenten en uit de klimaatspijbelaars put Hermen ook hoop, zegt zij Ook die groeperingen pakken de handschoen van Luxemburg en Judt en Hannah Arendt op.
Wees niet stil! Wij zijn met velen. Onze stem is nodig. Ons handelen is nodig was de oproep van Minister Kaag. En ook voor zo’n “buiten parlementaire” inbreng in onze democratie hebben we “weldenkende mensen nodig”. Hermsen pleit daarom voor: Onderwijs, onderwijs en onderwijs of breder “denken”, zou Hannah Arendt zeggen.
Om te zorgen dat “dass du immer Mensch bleibt” heb je inlevingsvermogen nodig, betrokkenheid bij de gemeenschap waarin je leeft, bij de wereld waarin je leeft “Amor mundi” en dus literatuur. Mag ik weer verwijzen naar een blog van mij?
“Recht literatuur en empathie of mijn wens voor 2018” Niet voor niets bevonden zich onder de vrienden van Rosa Luxemburg, de schrijver van die bekendste dichtregel uit de Nederlandse literatuur, Herman Gorter, Goethe en Henriette Roland Holst.
De Bibliotheek als “de Tafel van Hannah Arendt”
Geplaatst op: 10 februari 2019 Hoort bij: Participatie, Vrijheid Een reactie plaatsenhttps://vumagazine.nl/gezond-120-worden-dat-kanNa lezing van het boek “Groter Denken, Kleiner Doen, volgens de ondertitel: “Een Oproep”, van Herman Tjeenk Willink kwam ik via Femke Halsema, weer op “de Tafel” van Hannah Arendt.
Alle drie maken zijn zich zorgen over het publieke debat en de publieke ruimte. Arendt sprak haar zorgen daarover al uit in 1958 en die zorgen lijken veel op die van Tjeenk Willink en Halsema, al legt de laatste het accent op het populisme als bedreiging voor het inhoudelijke publieke debat. En Halsema wijdde in haar mooie essay voor de maand van de filosofie 2018, “Macht en Verbeelding” een heel hoofdstuk aan “De tafel van Arendt”. In zijn artikel “Hannah Arendt: publiek domein, recht en rechtspraak”, Netherlands Journal of Legal Philosophy, 3, (2003) beschrijft de hoogleraar encyclopedie van het recht en de rechtstheorie, Ton Hol, wat Arendt bedoelt met die tafel als metafoor voor het publieke domein:
“Het publiek domein moet, volgens Arendt, worden opgevat als een wereld waarbinnen individuen het strikt persoonlijke, private overstijgen en relaties met anderen aangaan. Voor Arendt zijn relaties echter alleen mogelijk als er een sprake is van een zekere afstand tussen individuen. Om mensen samen te brengen dient men ze eerst van elkaar te scheiden. De wereld van het publiek domein heeft dan ook een intermediair karakter, in die zin dat ze bij het samenbrengen van mensen er in zekere zin ook tussenin komt te staan.”
Zelf schrijft Arendt, die niet al te toegankelijk schrijft, vandaar dat ik haar door andere uit laat leggen, het zo:
“Het gezamenlijk leven in de wereld betekent in wezen dat zich tussen hen die haar bewonen een wereld van dingen bevindt, zoals een tafel zich bevindt tussen degenen die er aan hebben plaatsgenomen; als door elk ander intermediair worden mensen door de wereld tegelijkertijd verbonden en gescheiden.”
Mensen, gezeten aan die tafel, in gezamenlijk overleg en met erkenning van ieders uniciteit in de pluraliteit van de samenleving, vormen door deel te nemen aan het publieke debat, in de publieke ruimte, het publieke domein, de samenleving. Tjeenk Willink zou zeggen dat die mensen zo tezamen het republikeinse burgerschap, citoyenneté, representeren. Hij
stelt vast dat het de burgers zijn, ik zou bijna zeggen, gezeten aan de tafel van Arendt, die hun eigen samenleving collectief en individueel gemaakt hebben. En hij lijkt die burgers ook weer op te roepen, zie de ondertitel van zijn boek, om daarmee voort te gaan, het publieke debat vlot te trekken, nu de vertegenwoordigende democratie, onze politici, het laten afweten. Tjeenk Willink ziet het politieke debat verstommen met de ontzuiling, met het neoliberale beleid ingezet door Reagan en Thatcher, met de val van de Muur in 1989. Wat viel er nog vorm te geven, te verbeteren aan de maatschappij, de liberale democratie had gewonnen. Arendt zag deze ontwikkeling, zoals gezegd, al ingezet worden rond 1958. Hol verwoordt Arendt als volgt:
“De afbraak van het publiek domein is voor Arendt zichtbaar in het feit dat aan het politieke in onze samenleving nauwelijks nog een zelfstandige betekenis toekomt. In de moderniteit wordt de politiek in sterke mate instrumenteel opgevat. Politiek handelen wordt hierbij gezien in het licht van bepaalde maatschappelijke doeleinden, zoals welvaart en economische groei. In toenemende mate zijn het economische processen die onze activiteiten, ook de politieke, bepalen en sturen. Tegelijkertijd zien we dat met
deze ontwikkeling voor de burger de ruimte voor politieke participatie verschrompelt.”
Tjeenk willen zou het in zijn boek, ruim 60 jaar later, ongeveer net zo zeggen.
Halsema, Tjeenk Willink en Arendt zien min of meer dezelfde oorzaak voor dat stilvallen van het publiek debat. Halsema zegt het misschien het “politiekst”:
“In de neoliberale economie, waarin mensen vooral als particuliere productie-eenheden worden beschouwd (en als consumenten, zou ik daar aan toe willen voegen), waar ‘there ’s no such thing as society’ , zoals Thatcher het ooit fijntjes samenvatte, kunnen ontworteling en gevoelens van overbodigheid en verlatenheid welig tieren. “
Halsema vervolgt dan met:
“In principe zouden publieke instellingen een dam moeten opwerpen tegen neoliberalisme en vervreemding, en het publieke domein moeten ondersteunen. Scholen, bibliotheken of theaters, maar ook bijvoorbeeld publieke media zijn openbare ruimten – ‘ontmoetingspunten’ – die samenleving mogelijk maken.”
Hier zie ik dus die denkbeeldige tafel van Arendt zomaar opdoemen in de bibliotheek en aan die tafel kunnen burgers gehoor geven aan de oproep van Tjeenk Willink om het publieke debat nieuw leven in te blazen, om vervreemding tegen te gaan, door aandacht te vragen voor de rol van de burger naast die van de bestuurder en de politicus, bij het verder vormgeven en verbeteren van de samenleving, het publieke domein, en weg te sturen van “de BV Nederland”, geleid door spreadsheet managers en andere (bestuurlijke) professionals, om weer te komen tot een echte samenleving met echte ontmoeting, liefst ook met overheden, om zo ruimte te bieden om aan de hand verhalen, beelden, verbazing en verwondering, nieuwe ideeën en inzichten, inleving (empathie) te bevorderen en om zo ook het vertrouwen in elkaar (terug) te winnen.
