Een tweet met de tekst: “Niet strafbaar is iets anders dan integer. De wet is niet de enige grens aan wat ethisch en integer is” zag ik onlangs voorbijkomen. Er zit inderdaad een grijs gebied tussen wat niet is toegestaan en wat maatschappelijk niet aanvaard is. De burger zoekt de buitengrens: “Niet strafbaar is iets anders dan integer.” en de wet- en regelgever duwt die grens weer terug door ons “normen en waarden” op te leggen.

Door dat opzoeken van de buitengrens juridificeert de samenleving en raakt de burger het gevoel voor ethiek en integriteit, en misschien ook wel haar inlevingsvermogen, kwijt. Die gulden regel: “Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.”

Die regel is niet exclusief Christelijk, maar komt in alle wereldgodsdiensten en in vele culturen voor. En het is zo’n eenvoudig gedachte-experiment. Hoe zou ik het vinden als ik ontdek dat het dak lekt van het door mij gekochte huis en het kan niet anders of de verkoper moest dat geweten hebben. Dan kan je moeilijk doen over wettelijke informatieplichten en onderzoekplichten, maar eigenlijk zou je dat soort juridische begrippen niet nodig moeten hebben. Een andere steeds populairder worden “plicht” is de zogenaamde zorgplicht. Steeds vaker roepen wet- en regelgevers en ook rechters die zorgplicht aan. Eigenlijk vooral, als concretere regels om simpelweg behoorlijk gedrag af te dwingen moeilijk zijn te formuleren. Maar hebben we rechters of wet- en regelgeving nodig om ons duidelijk te maken wanneer wij onze medemens moeten behoeden voor ongelukken of misverstanden.  Die binnengrens zouden wij als samenleving zelf moeten bepalen, daar hebben we geen overheden voor nodig.

Je gedrag mede moeten laten bepalen door de gerechtvaardigde belangen van de wederpartij heette dat zeer plechtstatig in een oude uitspraak van onze Hoge Raad van 1957. Of met een verwijzing naar een nog oudere (bijbel)tekst, ja, soms ben je je broeders hoeder. En naarmate je de grotere, sterkere, slimmere en machtiger broer bent, moet je ook beter voor je broer zorgen.

Wie zich goed of integer wil gedragen, kan zich dus beter laten leiden door die gulden regel waarin die “gij” en “de ander” onze samenleving vormen met onze normen en waarden.