De filosoof Hannah Arendt schreef, dat “niet zozeer de overtuigde communist of nazi de ideale onderdanen van een totalitair regime zijn, maar al degenen die niet langer het onderscheid tussen waarheid en leugen kunnen maken.”

Blijf je daarom altijd afvragen of die bewering wel waar is en of dat besluit wel rechtvaardig is. Bedenk dat er vaak geen eenvoudige oplossingen bestaan voor complexe problemen. Integere oordeelvorming is ook een gewetensonderzoek, de uitkomst moet niet alleen voor jou maar voor iedereen rechtvaardig zijn.

Ja, dat valt niet mee hè, zo’n plicht tot oordelen en daarop handelen. Maar de rampen zijn niet te overzien als we die plicht verzaken. Als we ons nieuwe normen en waarden laten opdringen alsof het nieuwe tafelmanieren zijn, zonder die nieuwe normen zelf echt kritisch te beoordelen op sociale rechtvaardigheid, dan kunnen we opeens wakker worden in een nachtmerrie; in het Amerika van Trump of het Verenigd Koninkrijk van de Brexit-crisis.

Zo werd Europa ook opeens wakker in de Eerste Wereldoorlog. Onnadenkend, “slaapwandelend” liepen we massaal de loopgraven in, bij honderdduizenden uit vele landen. De schrijver Stefan Zweig  beschrijft in “De wereld van gisteren” het gevoel van velen toen, toen het al te laat was: „Zoals nooit tevoren voelden de duizenden, honderdduizenden mensen wat ze beter in vredestijd hadden kunnen voelen: dat ze bij elkaar hoorden.”

En ook het naziregime kon de bestaande normen en waarden van de ene dag op de andere vervangen waarbij het “niet” van “Gij zult niet doden” simpel werd geschrapt.

Ook kleinere dilemma’s vragen om een integer oordeel. Neem Gretha Thunberg’s acties. Wordt die zeer jonge milieuactiviste, 16 jaar, recht gedaan als zij een boze autistische heks wordt genoemd, die door haar ouders beter in bescherming had moeten worden genomen?  Of zijn haar verwijten aan de generaties boven haar oprecht en inderdaad een ongemakkelijke waarheid die verteld moet worden, maar die dus ook irritatie oproept. “How dare you, to look away”.

En is die 15-jarige zoon van de burgemeester van Amsterdam een crimineel, omdat hij een leegstaande woonboot had betreden met een onklaar gemaakte revolver? Of is een Haltproject een passende maatregel? Rond mijn 10^de schilderde ik mijn speelgoedrevolver zwart, zo leek die echt. Te echt en dus een verboden wapen volgens de politie.

Oordeel zelf.