Groene Amsterdammer vroeg dit lange weekend in een Tweet nog eens aandacht voor het Essay van H.J.A Hofland uit oktober 2011. Het tamelijk cultuurpessimistische boek  “Platter en Dikker” van Neerlands beste  “old school journalist/waarnemer”.

 

Een nieuw menstype

Er is een nieuw type mens ontstaan, schrijft Hofland, hij is grof en hij is dik. Hij lapt de verkeersregels aan zijn laars, hij steekt zijn middelvinger op, hij is eerder bereid een medemens uit te schelden, op zijn gezicht te slaan. hij zal iedereen laten weten dat hij hier op aarde is. Oorzaak: de propaganda van het genot. Alles moet leuk en lekker zijn.

En 7 jaar later beschrijft hoogleraar Ontwikkelingen in de Publieke Opinie Henri Beunders, de laatste ontwikkeling van deze nieuwe mens in een opiniestuk in het NRC.

In minder denigrerende toon, beschrijft Beunders, hoe die nieuwe mens van Hofland nu geworden is tot een mens die zegt: “ik heb recht op succes en alles wat daarbij de weg staat, maakt mij tot slachtoffer. Dat tragiek bij het leven kan horen, is een onacceptabele gedachte.” Beunders richt zich hoofdzakelijk op de ontwikkelingen in het Nederlands strafrechtelijk klimaat. Waren wij ooit kampioen resocialisatie met de daarbij behorende lichte straffen, nu klimmen we op naar een toppositie op de lijst strengst straffende landen. Een anti-cyclische, contra-intuïtieve beweging nu de criminaliteit onverklaarbaar snel daalt, zo verrassend zelfs dat gesproken wordt van mysterieuze verdwijning van de criminaliteit.

De veiligheidsparadox

“Er worden nog altijd meer verdachten in voorlopige hechtenis gehouden dan elders, en langer ook. En er zitten nu meer mensen een levenslange gevangenisstraf uit dan in de hele vorige eeuw bij elkaar. Trouwens, ook saillant voor het tolerante ‘gidsland Nederland’, zo constateert Beunders: de regering heeft in de afgelopen halve eeuw slechts één keer gratie verleend aan een levenslang gestrafte, een terminaal zieke. (Des te opmerkelijker omdat de Nederlandse overheid de twee laatste Duitse oorlogsmisdadigers wel gratie verleende.)

Beunders legt in zijn opiniestuk in NRC het begrip veiligheidsparadox nader uit. Destijds besprak ik dat fenomeen ook in mijn mijn blog: Het Volk als dam tegen de “Populist”

“Hoe is dit te verklaren? ( De verharding van het strafrechtklimaat en dat gebrek aan empathie, edv) Het antwoord ligt in de ‘veiligheidsparadox’: we willen maximale veiligheid én maximale vrijheid. Alles wat dit paradijselijke leven verstoort, is onaanvaardbaar geworden. Dus: hoe veiliger, hoe gevoeliger – tot overgevoeligheid aan toe. En: hoe meer veiligheid, hoe groter de roep om vergelding. De secularisatie doet er een schepje bovenop. Het woord ‘vergeving’ is geheel verdwenen uit onze cultuur. De verdachte is nu geen medemens meer die van het pad is afgeraakt, maar een vijand die uit de weg moet worden geruimd.

De alomvattende sociale context van deze ontwikkeling is de emancipatie van de burger. In de seculiere samenleving is ‘de individuele autonomie’ de nieuwe God. Even belangrijk misschien: in de huidige rationele, commerciële prestatiemaatschappij is uiterlijk succes het dominante doel. En dit leidt tot minder empathie, want voor empathie zijn openheid, begrip en vooral ook rust en tijd nodig. Gestreste mensen oordelen sneller, slechter en harder. Maar waant iedereen zichzelf een god, dan is elke aantasting van dit zelfbeeld een narcistische krenking waarop met de emotie van woede wordt gereageerd.”

Shit Happens

In mijn hier boven aangehaalde blog “Het Volk als dam tegen de “Populist” dat ook al was geïnspireerd op Beunders ideeën, beschreef ik Beunders remedie tegen deze “Dikke Ik-mentaliteit”.  De beleidsmakers en politici hebben de afgelopen jaren niet het lef getoond de burger die zich slachtoffer waande tegen te werpen met: “Shit happens,  dat paradijs dat jullie eisen kan ik hier op aarde niet voor jullie creëren.” Nee, bij veel wat de burger boos maakte, roepen de politici: “tja, dat valt niet uit te leggen” doelend bijvoorbeeld, op een gewone geregelde vervroegde invrijheidstelling, op het niet opleggen van tbs door de rechter terwijl het slachtoffer of de nabestaanden dat wel eisen, op de verontwaardiging  over de vluchtelingeninstroom op grond van het Vluchtelingenverdrag, op stervende dieren in de Oostvaardersplassen, op weer een verwarde man etc.

Beunders zegt daarover in zijn recent artikel:

“Als burgers meer worden betrokken bij grote morele vragen, en bij het bestuur en de rechtspraak in het algemeen, zullen ze zien dat er weinig zaken zijn die inktzwart of hagelwit zijn. En dat een complex geworden maatschappij soms simpele maatregelen vereist. Maar ook dat de simpel ogende oplossing van vandaag het probleem van morgen zal zijn. En dat strafzaken vaak complexer in elkaar zitten dan gedacht, en dat de scheidslijnen tussen misdaad, boete en straf niet altijd kraakhelder zijn.”

Als de “puberende burger”, die volgens de overheid verantwoordelijk te houden is voor zijn eigen (on)geluk in deze neoliberale meritocratie, waarin iedereen (op papier?) immers gelijke kansen heeft, wanneer die burger, in de ogen van de bestuurders “verkeerd stemmen” in een referendum lijkt de conclusie steevast te zijn: dan hebben we het niet goed uitgelegd het niet goed uitgelegd.

Het valt best uit te leggen

Als ik Beunders goed begrijp moet je er wel moeite voor doen als politici, als bestuur, als rechter, om de burger meer te betrekken in de dilemma’s waar het bestuur vaak voor staat, dilemma’s  over kwesties die de burger raken en betreffen. Beunders zegt immers:

“Als burgers meer worden betrokken bij grote morele vragen, en bij het bestuur en de rechtspraak in het algemeen, zullen ze zien dat er weinig zaken zijn die inktzwart of hagelwit zijn. En dat een complex geworden maatschappij soms simpele maatregelen vereist. Maar ook dat de simpel ogende oplossing van vandaag het probleem van morgen zal zijn. En dat strafzaken vaak complexer in elkaar zitten dan gedacht, en dat de scheidslijnen tussen misdaad, boete en straf niet altijd kraakhelder zijn.”

De Minister van Rechtsbescherming Dekker kan heel goed uitleggen hoe ons systeem van voorwaardelijke invrijheidstelling (al decennia lang goed) werkt. Maar als hij de burger niet serieus neemt en onder valse voorwendselen een aanzienlijke strafverhoging wil doorvoeren, komt hij met een populistische redenering waarvan hij weet dat die goed zal vallen bij die boze burger die zich te pas ten te onpas slachtoffer acht.

“18 jaar krijgen en maar 12 jaar hoeven zitten, dat is toch niet uit te leggen aan de burgers”. Nee, dat is heel goed, goed uit te leggen maar het komt politiek niet van pas.

Een niet integer beroep op  het ‘gesundes Volksempfinden’ leidt zelden tot veel goeds.