Zelfs na 80 jaar lijken we niet veel meer van de Tweede Wereldoorlog geleerd te hebben dan dat we geen Joden mogen vervolgen en dat de Nazi’s hele slechte mensen waren.

Abel Herzberg schreef al in 1950 in zijn onlangs heruitgebrachte “Kroniek der Jodenvervolging, 1940-1945” dat stilstaan of herdenken van de gruwelijkheden alleen maar zin heeft als we daarin de mens ontdekken die deze gruwelijkheden bedreven heeft en beseffen dat wij die dader ook hadden kunnen zijn.”

Al vaker citeerde ik in mijn bijdragen hier of op mijn blogsite, een andere uitspraak van Herzberg, als antwoord op een vraag van een Joodse vrouw, tijdens een lezing van hem, vlak na de Tweede Wereldoorlog: “Wat moeten wij doen om te voorkomen dat onze kinderen weer slachtoffers worden?’ ‘ Herzberg antwoorde: “Dat is het probleem niet, mevrouw. Het probleem is hoe wij kunnen voorkomen dat onze kinderen beulen worden.”

Die aandacht voor de psyche van die toch nog altijd menselijke daders kunnen we na 80 jaar nog steeds niet opbrengen. Het lukt ons al slecht, ons in het hoofden van daders  van “gewone” misdrijven te verplaatsen. De “ander” loopt nog steeds het gevaar langzaam maar zeker buitengesloten te worden.

5 mei vieren we terecht de bevrijding van het Duitse nazi juk. Maar vrijheid is meer dan de afwezigheid van dwang, beperking en bemoeienis door anderen, weer kunnen doen en laten wat je wil. Vrijheid geeft ons ook de mogelijkheid of beter, opdracht, hoe raar dat ook klinkt, om ons bij de keuze tussen wat wij doen en laten, rekening te houden met de vrijheid of noem het de belangen van de ander. Je zou dat kortweg menselijke beschaving kunnen noemen.

“Nie Wieder” begint met het besef dat het nazisme geen van buitenaf komend kwaad was. Dat schrijft  Floor Rusman in haar essay “De antidemocraat, dat is de ander” gepubliceerd in de NRC van 2/3 mei.  Ze haalt in haar slotregels Philip Freriks aan die zei: “„Voor mijn ouders was de oorlog en vooral ook de aanloop daarnaartoe een verschrikkelijke les die altijd en tot in lengte van dagen geleerd diende te worden. Ze hadden aan den lijve ondervonden waartoe rommelen met de rechtsstaat leiden kan.”

Blijf dus die open deur van artikel 1 van de Grondwet: “Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld”, intrappen en blijf verantwoord en integer omgaan met uw vrijheid.