Na de discussie over de solidariteit in de zorgverzekeringen en dichter bij huis (gemeente Weststellingwerf) de zorgen over het winkelapparaat in Wolvega besloot ik een oud artikel van mij weer een te publiceren, Tragedie van de Meenthe :

Vroeger bevonden zich in de buurtschappen gemene gronden, gronden in gemeenschappelijke eigendom of slechts in gemeenschappelijk gebruik bij meerdere boeren. Die gemene grond is ook hier wel bekend als “Meenthe” (met of zonder “h”).

De gebruikers van die gronden hadden er belang bij die weiden niet te laten overgrazen en die weiden te onderhouden. Een gemeenschappelijk belang dus. Maar iedere boer afzonderlijk had een individueel belang om er zoveel mogelijk van zijn koeien te laten grazen. Dat levert die boer immers meer op. Gaan meer boeren voor het eigen belang, door meer koeien in te scharen, dan zal het voordeel van de meeropbrengst verloren gaan door overbegrazing. Die boeren zouden het noodlot met open ogen tegemoet gaan, gelijk een Griekse tragedie. In de rechtseconomie wordt dit verschijnsel dan ook “de tragedie van de meenthe” in het Engels, “tragedy of the commons” genoemd. Verstandige boeren laten het niet zover komen. Die weten zich lid van een ge-“meenthe” en begrepen dat zij allen belang hadden bij een vorm van samenwerken en sociale controle. Zij kenden het begrip dat de negentiende-eeuwse Franse filosoof, Alexis de Tocqueville, later “het wel begrepen eigen belang” noemde. Als hechte gemeenschap waarvan de leden om elkaar gaven, begrepen zij maar al te goed, dat het in hun eigen belang was om een stukje eigen vrijheid op te geven, sociale controle te ondergaan, om zo doende collectief vrijer en gelukkiger te zijn.

Daarom zegt Albert Jan Kruiter, co-auteur van het boekje “In ons belang”, wiens inzichten mij tot het schrijven van stuk inspireerde, het volgende. “Echte democratie gaat werken wanneer we gezamenlijk ervaren dat dat weiland (de meenthe edv) van ons allemaal is.” Ieder voor zich en God voor ons allen heeft ons gebracht waar we nu zijn.

Hoe zijn wij dat welbegrepen eigen belang uit het oog verloren? Sterker dan in Amerika ontwikkelde de staat zich in Nederland tot verzorgingsstaat en raakte die eerst “participerende” burger, collectief meer en meer passief en “gehospitaliseerd”.

Mark Rutte haalde in 2009 De Torcqueville aan die beschreef wat in Amerika gebeurde als daar een boom over de weg valt. Dan komen de mensen uit de huizen te voorschijn hakken hem in stukken en ruimen hem op. De Fransen daarentegen, aldus nog steeds De Torqueville, lopen in zo’n geval, massaal naar de burgemeester en eisen dat die boom wordt

weggehaald. Rutte concludeert daaruit dat wij ons geluk te veel in handen van de staat leggen, terwijl, zo eindigt die dan: “Wij liberalen weten dat daar het geluk niet ligt. Het ligt in onszelf”

De staat kan door de voortschrijdende globalisering nog maar beperkt aan de knoppen zitten en heeft ook meer en meer uitbesteed aan “de markt”.En die uitbesteding heeft weer tot verregaande vormen van toezicht, regelgeving en controle geleid en dat toezicht wordt als te knellend ervaren. Daardoor is de burger ontevreden geraakt. Hij wordt niet vertrouwd en krijgt tegengeworpen dat het geluk en het succes in jezelf zit, dat je dat zelf af moet dwingen en raakt dus boos en gefrustreerd als dat niet lukt. Dat falen is immers geheel en al zijn eigen schuld.Hoe moeten we de gemeenschapszin van die goeie oude meenthe weer in ere herstellen? Net als puberende kinderen moeten we ons losmaken van de zorgen van de overheid en die overheid moet dan “leren los te laten en vertrouwen te hebben”.

De gemeente moet de burger niet zozeer laten participeren in de vorming van gemeentebeleid, de gemeente zou moeten participeren in het beleid dat overal in haar “meenthe’s” ontstaat of wordt ontwikkeld.Helemaal mooi wordt het, als de gemeente dan inderdaad actief gaat participeren in de activiteiten die de burger dan gaat ontplooien. “Nog geen vergunning, regelen we even”.

Niet meer controleren, maar faciliteren en waar nodig, maar echt alleen waar nodig, ondersteunen. Alleen zo kan bij ons, de burgers, die hechten aan vrijheid en autonomie, het besef doorbreken dat we moeten samenwerken met anderen (Sesamstraat) om die vrijheid en autonomie te waarborgen en te ontplooien. We moeten die boer/buur die dat welbegrepen eigenbelang toch niet zo goed begrepen heeft, net als vroeger op de Meenthe,  weer aan spreken op zijn morele en sociale verantwoordelijkheid voor het algemeen belang, opdat de Tragedie van de Meenthe, dat noodlot, afgewend kan worden.