Als enige diersoort op aarde hebben wij hulpmiddelen, protheses, nodig om te kunnen overleven. Sommige hulpmiddelen of technieken blijken machtiger dan wij, of keren zich tegen ons. Van antibiotica (resistenties), via kernenergie tot AI. Bleven het maar hulpmiddelen om te overleven
https://stellingwerf.nl/wolvega/rechtvaardig-de-mens-is-gebrekkig-47125917.html
Zelfs na 80 jaar lijken we niet veel meer van de Tweede Wereldoorlog geleerd te hebben dan dat we geen Joden mogen vervolgen en dat de Nazi’s hele slechte mensen waren.
Abel Herzberg schreef al in 1950 in zijn onlangs heruitgebrachte “Kroniek der Jodenvervolging, 1940-1945” dat stilstaan of herdenken van de gruwelijkheden alleen maar zin heeft als we daarin de mens ontdekken die deze gruwelijkheden bedreven heeft en beseffen dat wij die dader ook hadden kunnen zijn.”
Al vaker citeerde ik in mijn bijdragen hier of op mijn blogsite, een andere uitspraak van Herzberg, als antwoord op een vraag van een Joodse vrouw, tijdens een lezing van hem, vlak na de Tweede Wereldoorlog: “Wat moeten wij doen om te voorkomen dat onze kinderen weer slachtoffers worden?’ ‘ Herzberg antwoorde: “Dat is het probleem niet, mevrouw. Het probleem is hoe wij kunnen voorkomen dat onze kinderen beulen worden.”
Die aandacht voor de psyche van die toch nog altijd menselijke daders kunnen we na 80 jaar nog steeds niet opbrengen. Het lukt ons al slecht, ons in het hoofden van daders van “gewone” misdrijven te verplaatsen. De “ander” loopt nog steeds het gevaar langzaam maar zeker buitengesloten te worden.
5 mei vieren we terecht de bevrijding van het Duitse nazi juk. Maar vrijheid is meer dan de afwezigheid van dwang, beperking en bemoeienis door anderen, weer kunnen doen en laten wat je wil. Vrijheid geeft ons ook de mogelijkheid of beter, opdracht, hoe raar dat ook klinkt, om ons bij de keuze tussen wat wij doen en laten, rekening te houden met de vrijheid of noem het de belangen van de ander. Je zou dat kortweg menselijke beschaving kunnen noemen.
“Nie Wieder” begint met het besef dat het nazisme geen van buitenaf komend kwaad was. Dat schrijft Floor Rusman in haar essay “De antidemocraat, dat is de ander” gepubliceerd in de NRC van 2/3 mei. Ze haalt in haar slotregels Philip Freriks aan die zei: “„Voor mijn ouders was de oorlog en vooral ook de aanloop daarnaartoe een verschrikkelijke les die altijd en tot in lengte van dagen geleerd diende te worden. Ze hadden aan den lijve ondervonden waartoe rommelen met de rechtsstaat leiden kan.”
Blijf dus die open deur van artikel 1 van de Grondwet: “Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld”, intrappen en blijf verantwoord en integer omgaan met uw vrijheid.
Deze Koning, hoofdpersoon uit en strip geschreven en getekend door Marten Toonder, ook de geestelijk vader van “Tom Poes” en “Heer Olie B. Bommel”, ontdekte dat de zorgvuldig in zijn paleis bewaarde “Rechten van de Mens”, verdwenen was. Koning Hollewijn reageerde vol schrik op die ontdekking met: “Laat ik je zeggen dat deze Rechten de beste zijn die de mensheid heeft voortgebracht. Wanneer de mens eindelijk Rechten verkregen heeft, moet hij ze verdedigen en ernaar leven. Hij moet ze zó goed kennen dat ze een deel van hemzelf worden!” 
De “Koning Hollewijn-strip”, waar dit fragment uit afkomstig is werd uitgegeven ter ere van de aanname door de algemene vergadering van de Verenigde Naties van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, 10 december 1948.
De Tweede Wereldoorlog wordt nog steeds gezien als een keerpunt in de ontwikkeling van de mensenrechten. Na twee verschrikkelijke wereldoorlogen ontstond de internationale wens of meer opdracht, kort uitgedrukt in “Nie wieder”, dit nooit weer.
“Deze verklaring is tot op heden van grote betekenis als algemene morele en juridische standaard, als vaak gebruikte bron voor een nieuw internationaal verdrag of een nationale grondwet en als basis van het werk van mensenrechtenactivisten en -organisatie.” (Wikipedia).
Die Toonder-strip vroeg op een lichte toegankelijke manier aandacht voor dat grote belang van de mensenrechten. Symbolisch werd in die strip die kostbare “Universele Verklaring van de Rechten van de Mens”, onder een glazen stolp bewaard en ten toon gesteld.
Het doet een beetje denken aan “het Vaasje van Rutte”, het symbool van ons “gave land”, van onze mooie democratische rechtstaat. Rutte waarschuwde, al weer zo’n 6 jaar gelden voor het gevaar dat dat vaasje in stukken uit een kon vallen. 
Een ander koning, Koning Alexander, vroeg al in zijn Kersttoespraak van 2014: hoe blijven we trouw aan ons ideaal van een vrije, open samenleving waarin ieder mens zichzelf mag zijn en op voet van gelijkwaardigheid mag meebouwen?” De vraag lijkt, nu 10 jaar later, actueler dan ooit.
Ons Koninkrijk is een eenheid in verscheidenheid, maar laat het accent op die eenheid blijven, door niemand, geen mens en geen gemarginaliseerde groep uit te sluiten; door iedereen “erbij” te laten horen, (gelijk)waardig en met dezelfde (mensen)rechten en door propaganda, halve waarheden en hele leugens, die tweespalt en angst oproepen, tijdig te ontmaskeren.
En na een recent essay van Zadie Smith (gepubliceerd, in vertaling in de Groene Amsterdammer nr. 49 van dit jaar) gelezen te hebben waarin ik deze passages aantrof, vulde ik dit stuk nog aan deze wat zwaardere “toegift”:
De ambtseed, waar ik hieronder over schreef, gaat morgen, 1 januari 2025, dus pas in.
De macht, ook die van een democratisch gekozen meerderheid, heeft altijd een tegenmacht nodig. Foto: ANP
Omdat, sinds de Algemene Politieke Beschouwingen na Prinsjesdag, de rol van de ambtenaren en hun adviezen weer ter discussie staat, kom ik terug op die gewijzigde ambtseed waarover ik begin juli al schreef.
De oude eed, „ik zweer dat ik plichtsgetrouw en nauwgezet de mij opgedragen taken zal vervullen”, roept het beeld op van die overheidsdienaar die zijn opdrachtgever moet gehoorzamen.
Sinds begin dit jaar (zie correctie hieronder) * zweert of belooft de ambtenaar bij zijn aanstelling, en ik citeer hier alleen die passages die over de taakuitoefening gaan:
Ik werk in het algemeen belang voor onze samenleving en zet mij daar volledig voor in.
Ik werk integer en behandel iedereen rechtvaardig, gelijkwaardig en met respect.
Ik ga zorgvuldig om met informatie. Ik draag bij aan een open overheid en weet ook dat ik vertrouwelijke informatie geheim moet houden.
Die nieuwe eed brengt beter tot uitdrukking dat de ambtenaar werkt voor het algemeen belang, voor onze samenleving. De minister noemde destijds die opdracht groot en van enorme waarde. De nieuwe eed maakt duidelijk welke waarden en welk gedrag daarbij horen.
Henri Bontenbal sprak in dat verband over het democratische ethos, de wil en inzet van zowel ambtenaren, politici als burgers om ‘de instituties die de samenleving en de rechtsstaat stutten, te koesteren. Zoals de vrije pers, de onafhankelijke rechtspraak en het parlement. In daad èn in woord’.
Democratie is meer dan verkiezingen, procedures, meerderheden zien te verkrijgen. „Wie de democratie verengt tot ‘de meerderheid beslist’, legt de bijl aan de wortel van de democratische rechtsorde” (Herman Tjeenk Willink).
De macht, ook die van een democratisch gekozen meerderheid, heeft altijd een tegenmacht nodig in de vorm van die door Bontenbal genoemde instituties.
Maar belangrijker nog dan die tegenmacht is dat besef bij alle leden van een samenleving dat we het op vreedzame wijze met elkaar moeten rooien en onderlinge conflicten met elkaar moeten beslechten. Korter en simpeler: „dat we de boel bij elkaar moeten houden”.
Dat mag minder krachtdadig klinken, maar democratie mag geen krachtmeting worden, maar moet die zoektocht blijven naar de beste oplossing voor iedereen. „Je toont je een ware democraat als je in de positie bent de vrijheid van een minderheid in te perken, maar besluit dat niet te doen” (Gert-Jan Segers) juist om de boel bij elkaar te houden.
* Ik werd er door een oplettende lezer op gewezen dat de wijziging van deze eed toch niet zoals verwacht, 1 januari 2024 is ingegaan. Volgens de laatste verwachtingen zal dit nog wel dit jaar plaatsvinden, excuses voor de slordigheid.
Henri Bontebal (fractielleider CDA in de 2e Kamer) formuleerde het mooi in zijn brief aan de , toen nog, verkenner, Ronald Plasterk : “Is hij (Geert Wilders, edv) bereid om met zijn woorden, de manier waarop hij communiceert, de democratische rechtsstaat een beetje heel te houden. (…) Mijn punt is dat bij een democratische rechtsstaat ook een democratisch ethos hoort, namelijk dat je je op een bepaalde manier uitlaat. Je kan een democratische rechtsstaat ook kapot maken in woorden, daar begint het doorgaans mee.”
Inderdaad zo begint het en als je dit kritiekloos aanvaardt is die rechtsstaat die we voor zelfsprekend hielden, opeens kapot. Zie waar Trump mee bezig is. Voor dit gevaar wilde ik waarschuwen tijdens mijn afscheidsreceptie. U kunt in mijn onderstaande column lezen hoe ik dat deed (https://stellingwerf.nl/wolvega/Rechtvaardig-Een-eerste-terugblik-op-ruim-40-jaar-advocaat-28897839.html)
In woorden kan de rechtsstaat langzaam maar zeker worden uitgehold. Door zoals Wilders doet, de Nederlandse onafhankelijke rechters ‘neprechters’ te noemen, het parlement waar hij sinds 1998 zelf inzit een ‘een nepparlement,’ vluchtelingen ‘gelukzoekers’, kunstenaars ‘subsidieslurpers’, journalisten ‘tuig van de richel’, klimaatactivisten ‘milieugekkies’, door hem voorgestelde belasting op hoofddoekjes: “kopvoddentax” te noemen.
Je kan ook in beleid en politieke daden, de grenzen zoeken en die overschrijden zoals Yesilgoz doet 1) door kansarme asielzoekers zonder wettelijke basis of rechterlijke toetsing gevangen te zetten; 2) door samen met haar formatiepartners van destijds in een motie de leden van de 1e kamer op te dragen tegen de spreidingswet te stemmen en 3) door het openbaar ministerie (OM) tot uitvoering van haar beleid te dwingen terwijl dat beleid vermoedelijk onwettig is en zij de onafhankelijk magistratelijke staat van dat OM daarmee negeert.
Orban uit Hongarije en de PiS-partij van de tweelingbroers Kaczyński in Polen kwamen ook democratisch aan de macht, om maar niet meteen met Adolf Hitler aan te komen. In Hongarije heeft de democratie Orban niet overleefd en in Polen is de democratische rechtsstaat op het nippertje gered.
Bij de parlementsverkiezingen van 2023 werd de extreem rechts-populistische PiS wederom de grootste partij, maar het was twijfelachtig of zij een meerderheidscoalitie zou kunnen vormen. Drie oppositiepartijen leken daar onder leiding van Donald Tusk meer kans toe te hebben. In december 2023 werd Tusk premier van Polen en werd PiS oppositiepartij.
Het is niet ondemocratisch om een ondemocratische partij die de grootste werd tijdens de verkiezingen toch uit te sluiten van de macht. Dat lijkt mij zelfs een democratische plicht. Wat in Polen kan kan in Nederland ook.
Wanneer ontdekken wij dat wij, al consumerend en zinloze spullen vergarend, weinig brengende vliegreizen boekend, buffelend in bullshit jobs of in banen waar jezelf de maatschappelijke relevantie niet van ziet, dat we uitgezogen worden door “the Matrix” die Herbert Marcuse al in 1964 zag (“De eendimensionale mens”). Nadat wij die rode pil hebben doorgeslikt?
https://stellingwerf.nl/wolvega/Rechtvaardig-De-blauwe-of-de-rode-pil-28411624.html
Soms lees je een column en die is zo vanzelfsprekend, zo’n open deur en toch zo noodzakelijk! Vandaag hoorde ik op de radio
weer het zoveelste item over die “filterbubbel”. Een heuse mediapedagoog, Berber Broekstra, heeft met haar Mediateam een installatie in de bibliotheek in Utrecht geplaatst om mensen bewust te maken van hun eigen filterbubbel. De polarisatie tegengaan met “mediawijsheid”. Dat lijkt mij niet de weg. Natuurlijk is het goed om jong en oud te leren hoe de algoritmen van de meeste sociale netwerken werken. Je wil, gezien je “surfgedrag”, kennelijk dit zien, nou dan krijg je dit te zien. Maar ik ben het met mijn favoriete columniste Floor Rusman (NRC) eens, die schreef in haar column van 5 november jl.dat het cliché dat echokamers of filterbubbels de polarisatie versterken, niet klopt.
Eerder is het zo dat het contact met andersdenkenden, uit andere filterbubbels, de polarisatie juist verkleint Met een beroep een aantal wetenschappelijke onderzoeken concludeert zij dat het van de setting afhangt hoe een ontmoeting met andersdenkenden verloopt. Hangt er een buurthuissfeer of een stadionsfeer? Gaat het om contact maken of om winnen? En het gaat de laatste tijd te vaak om winnen, zelf in de politiek, waar eigenlijk eerder een sfeer van het buurthuis zou moeten gelden, in de zin van “we moeten er samen als buurt maar ook als samenleving samen uitkomen” is alles een wedstrijd geworden, helaas aangewakkerd door de op goede kijkcijfers jagende media. Met als dieptepunt de “strijd” tussen de zittend Kamervoorzitter en de oud Kamervoorzitter. Dat lijkt door de media tot een wedstrijd te zijn gemaakt.
Niets “mediawijsheid”, we moeten blijven oefenen “de ander” te accepteren, is de simpele oplossing van die andere favoriete columnist van mij, ook NRC, mijn echokamer? Kiza Magendane.
Hij eindigt zijn column van 11 november jl. met deze wijze maar ook wel vanzelfsprekende conclusie:
“De acceptatie van verschillen in onze samenleving begint met de erkenning dat wij anderen niet kunnen veranderen (zij kunnen het zelf niet of nauwelijks). Sterker nog, wij zouden anderen niet moeten veranderen. In plaats daarvan hebben wij juist vaardigheden nodig die ons in staat stellen om anderen te begrijpen, en vredig met hen te co-existeren.Lees meer »
Kool en de geit sparen
Wonend in Friesland gaat de “Randstedelijke paniek om Corona” wat aan mij voorbij. Ja, mijn dochter stuurt mij foto’s van “haar” totaal leeg gehamsterde buurt-AH. Maar in mijn dorp is het niet stiller dan anders. Het meest ingrijpende gevolg voor “mijn bubbel” tot nu toe: het afblazen van een, door de plaatselijke Rotary-club georganiseerd, Muziekspektakel. De opbrengst zou geheel ten goede komen aan “Spieren voor Spieren”. 
Dramatisch gesteld zou je kunnen concluderen dat het coronavirus het hier heeft gewonnen van van de spierziekte-patiënten. Zo werkt het niet, dat begrijp ik ook wel, maar het symboliseert, in het klein, het dilemma van de kool en de geit, die moeilijk beide te sparen zijn. En zoals de minister-president het verwoordde, er moet soms met 50 % kennis en 100% besluit genomen worden. En ook zijn het vaak keuzes tussen emotie en ratio. Een goed voorbeeld, het besluit over het wel/niet sluiten van de scholen. Zodra zo’n beslissing door de grote massa als “contra-intuïtief” wordt ervaren, kan de wetenschap op z’n kop gaan staan maar dan krijg je geen begrip of draagvlak voor je maatregel. En al helemaal niet als daar ook binnen de wetenschap discussie over ontstaat en de aanpak op dit punt van land tot land verschilt. Eerder stelde ik ook al vast dat we nu een sterk Europa missen, want de verschillen in aanpak per land, zijn moeilijk uit te leggen aan de burger.
Verborgen logica van de corona-crisis
Tot voor kort riep Trump nog dat het corona-virus een buitenlands probleem was en een algemeen kenmerk van het populisme is juist dát, om voor alle “pech” in de wereld een schuldige aan te wijzen en zo ook weer polarisatie op te roepen. Populistisch rechts roept nu “too little too late”. Dat riepen ze overigens niet bij de stikstofmaatregelen. Toen werd juist naar de ons omringende landen gewezen waar veel minder drastische maatregelen werden genomen en nu wordt dat buitenland weer als voorbeeld gesteld, omdat daar veel draconischer maatregelen zijn genomen tegen het coronavirus .
In zijn colomnn “Verborgen logica van de corona-crisis”, schreef Tom-Jan Meeus: “voor constructieve politici kan het toch niet ingewikkeld zijn om uit te leggen dat juist deze crisis, waarin vooral ouderen gevaar lopen, alleen is te bestrijden met samenwerking. Samenwerking in het binnenland, samenwerking met het buitenland, samenwerking in de wetenschap. Terwijl de populistische aanpak van anderen verwijten maken – over hun beslissingen, hun gedrag, hun kennis – weinig tot niets aan een oplossing bijdraagt.
Het is lang geleden dat een crisis, hoe ongemakkelijk ze ook is, zoveel kansen bood aan het anti-populisme.” 
Diezelfde Meeus schreef 12 maart 2020 in zijn NRC: “Opoffering voor het algemeen belang: minder leven op de impuls, uitstel van behoeftebevrediging. En verderop: “Gesteld voor de keuze winnen uitstel van behoeftebevrediging en sociale onthouding het nu blijkbaar van vrijheid, maar hoe lang – je weet het niet.
Twee dagen later werden de supermarkten leeggeplunderd door hamsteraars met minder impuls beheersing. Maar het zijn ook gekke tijden waar we allemaal wel even aan moeten wennen. Ik vertrouw erop dat we uiteindelijk graag iets voor onze medemens over hebben, of je nu je oude ouders of je buurman in zijn scootmobiel, voor ogen hebt, maar dan moeten de offers die van ons gevraagd worden wel “logisch” aanvoelen, want rede en gevoel zijn moeilijk te scheiden. Heel Nederland zit in een groot sociaal experiment. Ik hoop dat de uitkomst zal zijn dat: “De meeste mensen deugen”.
De feestdagen liggen weer achter ons. Velen hebben weer even de rust gehad om de waarde te ervaren van innige verbondenheid. De dagen rond 
kerst en oud en nieuw bieden ook de gelegenheid bij uitstek, om meer aandacht te schenken aan samen zijn en verbondenheid. Dan zijn er de kersttoespraak van de koning, fijne moralistische kerstfilms en de oudejaarsconference die dit jaar ook weer diepgang had en tot nadenken dwong. Voor mij kwam daar ook Frans Timmermans bij. Timmermans, thans vicevoorzitter van de Europese commissie moest ook gedacht hebben dat zijn manifest “Broederschap” maar het beste rond deze contemplatieve tijd kon worden uitgebracht. Eerlijk gezegd had ik de presentatie van zijn “pleidooi voor verbondenheid” in de Wereld draait door van 9 december jl. en in Het Buitenhof van 20 december jl. gemist. Ik kreeg het boekje van mijn zus als verjaardagscadeautje. In de winkel € 5 slechts, een must voor iedere betrokken burger, de opbrengst komt ten goede aan Vluchtelingen Werk. Zaterdag 2 januari jl. trof ik in het NRC een essay aan van Bas Heijne “Niet langer verbonden” dat naadloos aansluit op “Broederschap”.
Onze koning benadrukte het belang van vrijheid in zijn kersttoespraak. Frans Timmermans begint zijn manifest “Broederschap” ook met vrijheid maar laat daar die andere twee begrippen uit de Verlichting: gelijkheid en broederschap direct op volgen en haalt daarbij Victor Hugo aan, bekend van Les Misérables en De klokkenluider van de Notre Dame. Hugo noemde vrijheid een recht, gelijkheid een feit en broederschap of solidariteit, een plicht. Hugo noemde deze drie begrippen de drie treden naar het hoogste podium. In Timmermans pleidooi voor verbondenheid, lees ik verder dat volgens de Franse schrijver en filosoof Albert Camus het enige wat de mens van dieren onderscheidt het vermogen is om de wereld door de ogen van een ander te zien, het empathisch vermogen dus.
Herman Finkers zag dat vermogen van de mens graag wat vaker geactiveerd worden, zo begreep ik uit zijn versregel: “Zwetsen als een kip zonder kop o, wat knapt een mens daar van op.” De plicht tot solidariteit, zoals Victor Hugo dat stelde, brengt volgens Timmermans met zich mee dat wanneer iemand als een kip zonder kop zwetst, je hem of haar daarop moet aanspreken. Hoe kom je tot die opvatting? Loop er niet onverschillig aan voorbij, toon verbondenheid. Door geïnteresseerd en betrokken te blijven in andermans mening, door met die ander een gesprek aan te gaan, voorkom je uitsluiting en isolement en bevorder je begrip voor elkaars opvattingen ook al blijven die mogelijk verschillen. “Land van 1000 meningen” is niet voor niets de eerste regel van “15 miljoen mensen”
Zowel Finkers als Timmermans belijden dat het gevaar niet in het meningsverschil zelf schuilt (zie de mooie vergelijking van Finkers tussen Godsdienst en Kinderen, link werkt niet meer) maar in het onvermogen verbondenheid te tonen, de wereld door de ogen van die ander te zien. Nederland heeft behoefte aan meer broederschap en minder groepen van “Boze burgers”. Ik wens u allen in 2016 veel broederschap toe.
Na het afronden van dit stuk mocht ik van mijzelf het boek uitlezen dat ik bijna uit had: “Judas” van Amos Oz. Na het uitlezen, keek ik de Buitenhof uitzending weer eens terug met het interview met Oz . Wat bleek; ook Oz hield daar een pleidooi voor “inleving”, het verplaatsen in de ander, nieuwsgierigheid. Het zijn geen nieuwe ideeën maar daarom niet minder waar.
Eerde de Vries 