De Nederlands staatsinrichting kent drie gescheiden machten: de wetgevende macht, die ligt bij de Eerste en de Tweede Kamer, daar wordt over de wetten beslist, de uitvoerende macht: de regering (de ministers, en meer ceremonieel, de koning) zij voert de wetten uit en zorgen voor het openbaar bestuur van het land. En de rechterlijke macht, gevormd door de rechters die tezamen met het Openbaar Ministerie, recht spreken.

Het idee van de scheiding der machten, ook wel  de trias politica genoemd, is ontwikkeld door de Franse filosoof Montesquieu,  die leefde van 1689-1755, de tijd waarin de macht nog in hoofdzaak bij de adel en de koning lag. Hij vond dat de macht niet geconcentreerd bij één (staats)instelling of persoon moest liggen – Power corrupts; absolute power corrupts absolutely-  maar bij meerdere instellingen.

Sinds de Grondwetswijziging van 1884 werkt dit systeem goed. Die drie machten zorgen voor een zeker (machts)evenwicht, zij vullen elkaar aan en controleren elkaar, waarbij de kiezers dan weer de wetgever controleren door middel van hun stemrecht.

Uitgangspunt is dat het zwaartepunt ligt bij de volksvertegenwoordigers, de politici, die moeten zorgen voor goede rechtvaardige wetten die het algemeen belang dienen.

“Onze rechtsstaat- aldus onze Koning Willem-Alexander- beschermt wat weerloos is en voorkomt dat alleen de hardste stemmen worden gehoord.”

Het is ook een misvatting dat in een democratie de meerderheid het voor het zeggen heeft. De democratische rechtsstaat beschermt juist de minderheid tegen een (willekeurige) meerderheid.

Maar terug naar de machtenscheiding. De politiek (de wetgevende macht) moet zich niet al te diepgaand bemoeien met de uitvoering. Dat moet worden overgelaten aan het ambtelijke apparaat, aangestuurd door de ministers. Bij  de Belastingdienst (de Toeslagen-affaire, de NS ( de kamer die af wil dwingen dat de treinen op tijd rijden, waar de NS zelfs geen overheidsbedrijf meer is) en bijvoorbeeld het onderwijs kunnen ze meepraten over wat er gebeurt als de politiek “in de waan van de dag” zich met de uitvoering gaat bemoeien.

En de onafhankelijke rechterlijke macht moet de “politiek aan de “” politiek” laten. Die moet zich beperken tot alledaagse conflictoplossing, uitleg en aanvulling van de wet en met nieuw opgekomen rechtsvragen, vaak voortkomend uit nieuwe ontwikkelingen, waarin de wet nog niet voorziet.

Enkele politici beweren steeds luider dat de rechterlijke macht te veel op de stoel van de wetgever is gaan zitten. Die politici wijzen dan naar de rechterlijke uitspraken over stikstof, waar bouwers en boeren zich nu zo boos overmaken , de Urgenda-uitspraak, die de staat dwingt tot een 25 % CO₂ reductie_,  de IS-zaak waarbij de staat wordt gedwongen meer te doen om IS-kinderen terug te halen. Nijpende en ook politiek getinte problemen waar, in de wet nog geen antwoord te vinden was.

De rechter is wettelijk verplicht recht te spreken als hem, zoals in deze zaken, om een oordeel wordt gevraagd. Uiteraard moet de rechter zijn oordeel dan baseren op de wet op staand regeringsbeleid en regeringsbeloften en op de van toepassing zijnde verdragen.

In de Urgenda-zaak waren de drie opeenvolgende rechtscollege’s het met elkaar eens. De rechtbank en, in beroep, het gerechtshof en in hoogste instantie, in cassatie, de Hoge Raad.

In een uitgebreide overweging, geheel gewijd aan de grens tussen wetgevende en de rechtsprekende macht overweegt de Hoge Raad in zijn uitspraak  in zijn laatste overweging 8:

De Hoge Raad begint met een belangrijk uitgangspunt:

“Indien de overheid tot iets verplicht is, kan zij daartoe, net als ieder ander, door de rechter worden veroordeeld op vordering van de gerechtigde (art. 3:296 BW). Dit is een fundamentele regel van de rechtsstaat, die is verankerd in onze rechtsorde.”

en vervolgt dat wat technischer:

“Zoals hiervoor in 6.3 is overwogen, komt in het Nederlandse staatsbestel de besluitvorming over reductie van de uitstoot van broeikasgassen toe aan de regering en het parlement . Zij hebben een grote mate van vrijheid om de daarvoor vereiste politieke afwegingen te maken. Het is aan de rechter om te beoordelen of de regering en het parlement bij het gebruik van die vrijheid zijn gebleven binnen de grenzen van het recht, waaraan zij zijn gebonden. Tot de hiervoor in 8.3.2 bedoelde grenzen behoren die welke voor de Staat voortvloeien uit het EVRM (Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, Rome, 04-11-1950, edv).

In de bijna op zijn eind lopende Impeachment procedure hoorden wij steeds: Niemand staat boven de wet, ook President Trump niet. Nou dat geldt ook voor de Nederlandse overheid.Lees meer »

Graag zou ik, net als Rosanne Hertzberger, columniste van het NRC, van al die, in hoofdzaak boze mannen willen zeggen, ach het zijn eigenlijk maar goedzakken die geen vlieg kwaad doen.

Na dit weekend twee columns in diezelfde NRC gelezen te hebben, van twee dames, wier columns ik altijd graag lees, twijfel ik. Dreigt er een escalatie in dit land of is er weinig aan de hand.

Hertzberger schrijft dit weekend over al die grimmige conflicten van de laatste tijd, over de tegenstellingen die groter dan ooit lijken tussen “Zwarte Piet-voorstanders en roetveeg-voorstanders, tussen bouwvakkers en ecologen, tussen natuurliefhebbers en boeren, tussen forenzen die door willen rijden en de mensen die blij zijn met 100 kilometer per uur.”  En legt dan een verband tussen deze werkelijkheid en de sociale media van het internet:

” Voor wie zich te veel op sociale media begeeft (wij allen), lijkt Nederland zich deze dagen op het randje van een burgeroorlog te begeven. Maar wat blijft er van die dreiging over als je Facebook en Twitter wegklikt? Kijk om je heen in plaats van op je scherm en je ziet er weinig van terug.” en verder in haar column: “Wat blijft er over als je de extremisten en de agressieve neonazi’s die vorige week de activisten van Kick Out Zwarte Piet aanvielen, wegdenkt?”  Begrijp ik haar collega-columniste Clarice Gargard, in dezelfde krant,  goed dan laat die Hertzberger niet zomaar wegkomen met zo’n laconieke relatievering van de aanval vrijdag jl. op aanhangers van de actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP). Gargard beschreef die aanval als volgt:

“Een groep overwegend zwarte activisten en bondgenoten werd afgelopen week door tientallen witte, racistische extremisten aangevallen tijdens een congres van Kick Out Zwarte Piet in Den Haag. Ze werden met vuurwerkbommen begroet, autoruiten waren ingeslagen en deuren ingeramd. De politie was er, ondanks eerdere signalen, te laat bij. Slachtoffers stonden doodsangsten uit.”

Zeker geen eenmalig incident dus en die Zwarte Pieten-discussie gaat volgens haar “al lang niet meer om de kleur van Zwarte Piet. Maar om dat sommigen niet willen dat zwarte Nederlanders inspraak hebben en aandacht vragen voor hun achtergestelde politieke, economische, sociale en culturele positie in een land dat ook van ons is.”

Beide columnisten zijn stevig in hun karakterisering van die aanvallers van KOZP, Hertzberg noemt het “agressieve neonazi’s” en Gargard “racistische extremisten”.

Wel plaatst Hertzberger deze escalaties in een breder verband:

“De conflicten van onze tijd hebben een gemene deler. Telkens weer voelt een grote groep mensen, vooral onze Nederlandse mannen, zich tot in het diepst van hun ziel gekrenkt. Ze zijn goedzakken, die deugen, hard werken, geen vlieg kwaad doen, en ze voelen zich telkens weer onterecht beschuldigd van ernstige misdaden: racisme, seksisme, het vernietigen van onze planeet.” En die groep, voor zover ze als een soort “meelopers” gekenschetst kunnen worden, laat zich dan weer opjutten door de bots en en trollen van het internet en door de opportunistische en populistische rattenvangers die dat internet afschuimen opzoek naar willig kanonnenvlees voor hun particuliere strijd.

Tussen april en september van dit jaar heeft alleen Facebook al, 3,2 MILJARD! nepprofielen verwijderd, 1,5 x het aantal echte Facebook-profielen. Een nieuwe schoonmaak actie bij Twitter zal een soortgelijk resultaat opleveren, vrees ik. Een goede reden voor de redactie van “EenVandaag” om direct te stoppen met die malle rubriek “TredingVandaag”. Dat mag met recht “Fakenews” genoemd worden, gekatalyseerd door bots- en trollenfabrieken en toch dankbaar gebracht door luie journalisten.

En wat één tweet over Zwarte Piet(Black Pet)  van super influencer @KimKardashian, met 62,3 miljoen volgens, kan bereiken, blijkt wel uit de vele duizenden reacties hierop:

Gargard gaf in haar column vrijdag al aan waarschijnlijk naar de landelijke intocht van Sinterklaas te zullen gaan om te protesteren tegen Zwarte Piet. Of ze gegaan is weet ik niet, maar ik proefde bij haar wel een “heilig moeten”. Zij beëindigde haar column immers met: “hoewel ik het beangstigend vind en normaliter liever van een afstand waarneem. Maar als leiders die verkozen zijn ieders rechten te beschermen dat niet doen, moet je soms zelf optreden. Om niet te vergeten dat ook de levens van mensen zoals jij het verdedigen waard zijn.”

Eerder stelde zij in haar column vast: “Deze discussie gaat al lang niet meer om de kleur van Zwarte Piet. Maar om dat sommigen niet willen dat zwarte Nederlanders inspraak hebben en aandacht vragen voor hun achtergestelde politieke, economische, sociale en culturele positie in een land dat ook van ons is.”

Nou blijf ik als positivist maar hopen dat die “sommigen” van Gargard toch een kleine racistische minderheid is en blijft waarvan het belang dus sterk vergroot wordt door de giftige werking van de sociale media met hun bots en trollen en door eerder bedoelde luie journalisten.  Laat het overgrote deel alsjeblieft die hoofdzakelijk mannelijke goedzakken van Hertzberger zijn.

Laat de ratten maar in de riolen van het internet.