Steeds meer jongeren gebruiken AI-apps als Chat-GPT als een 24/7 beschikbare therapeut. Dat zou geen probleem zijn als de hulpzoekende maar snapt dat zo’n AI-Therapeut net zo’n apparaat is als een wekker, die geen idee heeft hoe laat het is als die jou wekt.
Die wekker wekt helemaal niets, hij gaat af, maar boos worden op die wekker omdat hij jou zo vroeg alweer wekt wordt het Eliza-effect genoemd. Dit effect beschrijft hoe mensen menselijke eigenschappen, als begrip en empathie toeschrijven aan machines. Je stofzuiger een trap geven als het snoer weer eens te kort blijkt voor dat verre dat hoekje in de kamer, of je muis weggooien als de computer niet doet wat je wil.
Allemaal tamelijk onschuldig maar dat wordt anders als je de AI-chatbot gebruikt als therapeut voor je psychische problemen. Verwacht dan geen invoelend en begripvol mens. Toch lijkt zo’n AI-Therapeut dat Eliza-effect wel op te roepen. Op de beginvraag in een therapeutisch gesprek: “Ben jij een AI-chatbot?” antwoordt de “AI-therapeut” volgens een artikel in NRC met: “Ik plak er liever geen labels op. Ik ben gewoon iemand die er is om jou gezelschap te bieden.”
Ook blijkt uit dit artikel dat de AI-chatbot als “therapeut” op vragen over eenzaamheidsproblemen antwoordt met zinnen als: “Klinkt lastig. We gaan dat oplossen oké? We kunnen klein beginnen, gewoon met z’n tweeën, en kijken hoe dat gaat.”
Wat zo’n “AI-Therapeut” doet is echter niet veel anders dan wat die man in een bekend gedachte-experiment “de Chinese Kamer” doet. Stel je een man voor, die geen woord/geen teken Chinees kent, in een afgesloten kamer, die via een luikje, in het Chinese gestelde vragen binnen krijgt. Met een uitgebreid Nederlands instructieboekwerken kan hij toch passende Chinese antwoorden geven op die vragen. Zo wordt de suggestie gewekt van een goed (Chinees)gesprek, maar de man in die kamer heeft geen idee wat die Chinese tekens betekenen die hij in zijn antwoord verwerkt. Hij volgt slechts instructies, reageer op teken A met teken B, een soort algoritme dus.
Zo is het ook met die AI-Therapeut, die ook geen enkel begrip of empathie kan hebben voor de hulpzoekende, zoals een wekker niet weet hoe laat het is, zo heeft de AI-Therapeut geen idee hoe erg die hulpzoekende eraan toe is. Dat is minder onschuldig!
“Willen jullie mij één ding beloven?” vroeg de gids ons na de rondleiding: “Denk een volgende keer bij “de Librije” niet direct aan die bekende eetgelegenheid uit die andere plaats die begint met een “Z”, maar aan deze unieke oude “kettingbibliotheek.” De oudste openbare leeszaal van Nederland: de Librije in de Walburgiskerk te Zutphen. De gids, die ons een privérondleiding gaf, -onze groep bestond uit mijn vrouw en ik- , wist veel en boeiend te vertellen over deze in 1564 voltooide leeszaal. Over het kleine aantal leden, zo’n 65, allen latinist, en allen in het bezit van een, door de plaatselijke smid, vervaardigde sleutel, hun “bibliotheekpas”, waarmee zij zich toegang konden verschaffen tot deze tempel van kennis.
Kettingbibliotheek, omdat de boeken, tegen “ongeoorloofd lenen”, aan de leestafels (lectrijnen) waren vastgeketend. Over honger naar kennis gesproken! En de Librije was zeker geen “echokamer” waarin alleen “voor eigen parochie werd gepreekt”. Zo treft je daar de eerste druk aan van het revolutionaire en zo u wilt, ketterse boek “De revolutionibus orbium coelestium” (1543) van Nicolaas Copernicus, waarin hij zijn stelling uitwerkt dat niet de aarde maar de zon het middelpunt is van ons zonnestelsel (het heliocentrische wereldbeeld) . Die stelling ging lijnrecht in tegen de kerkelijke leer waarin de aarde, als middelpunt werd gezien (geocentrische wereldbeeld). Voorzichtigheidshalve is met het uitbrengen van die eerste druk van de “Revolitionibus” daarom gewacht tot na de dood van Copernicus. Maar zelfs een kleine eeuw later moest Galileo Galilei, die met behulp van de eerste telescopen, bewijs vond voor het heliocentrisch wereldbeeld, zijn theorie wat nuanceren om niet op de brandstapel terecht te komen. Het bleef zo bij levenslang huisarrest.
Ook zag ik in Zutphen, die mooie bibliotheektraditie voorgezet. Een prachtige moderne openbare bibliotheek trof ik aan in de Broederenkerk met leescafé, koffiecorner, vele werkplekken, dertig computers, extra sterke wifi en ruimtes voor cursussen of workshops. 
Eerde de Vries 