Een zondagavond preek

De arrivé, hij die zijn doel bereikt heeft, geeft die verworvenheid niet graag prijs en dat is vaak slecht nieuws voor wie niet (meer) welkom is.

In haar bijdrage aan het laatste nummer van het literaire tijdschrift de Gids over het kwaad, “Horizon”,  plaatst Simon(e) van Saarloos het arriveren, het aankomen, in het tekenen van de kolonisatie. Dat verklaart waarom “wij” het kwaad zien als iets wat van buitenaf komt. “Niet omdat we ervaren hoe vreemd wij zijn, maar omdat ons eigen arriveren nooit respectvol is geweest. We vrezen de komst van een kwade kracht, omdat we zelf ooit zo zijn binnengedrongen.” Nog confronterender wordt zij waar zij dit beeld verder uitwerkt en stelt: “Wie haar eigen aankomst als begin beschouwt, eist dat er een vaststaand punt is om aan te komen en vandaan te vertrekken. Het feit dat we in het publieke debat vrezen voor het arriveren van een ander, betekent ook dat we onszelf als statisch, onveranderlijk en ‘af’ zien. Alleen wanneer je jezelf als stabiele, vaste haven ervaart, kun je het kwaad van ver zien arriveren.” Die letterlijke zelfingenomenheid, geeft “ons” dan het recht een ander als vreemd, als niet meer bij “ons” passend, te kwalificeren of als een “onderklasse” zoals in onze oude koloniën en dan roepen we “westerse of jood-christelijke waarden aan en in het onschuldigste geval roepen we “doe normaal” tegen de afwijkende, de vreemde want “wij weten wat normaal is.

Al op het schoolplein van mijn jeugd, deden wij “slot op de pot”. Ik moest diep graven op het internet om dat begrip nog uitgelegd te zien worden.  In een tekst van E.A. Huppes-Cluysenaer vond ik een uitleg op blz. 7 onderaan. Een groepje vrienden of vriendinnen, laten een “nieuweling” die zich aan wil sluiten, niet toe met de smoes: “We hebben al slot op de pot gedaan.” In onze bubbel- en identiteitstijdperk noemen we dat nu “uitsluiten”.

Zoals “wij” samen met Europa de vreemdeling niet meer welkom heten omdat “wij”, al  “slot op de pot” hebben gedaan. Daar waar de kinderen op het schoolplein door de oplettende onderwijzer m/v terecht terecht worden gewezen als zij uitsluiten menen “wij” het volste recht te hebben: “slot op de pot” te blijven roepen en muren op te trekken rond en zelfs binnen fort Europa.

We zijn bang om in te schikken en in te leveren en inderdaad om (ons) aan te passen aan nieuwe situaties veroorzaakt door klimaat oorlog armoede of gewoon nieuwe ontwikkelingen. Een andere kijk op Zwarte Piet, op de bevoorrechte positie van de man, van de witte mens, gender en seksuele geaardheid.

Maar na de herdenkingen van “Parijs Mei 1968”, toen “de verbeelding” even de macht leek te grijpen, maar ook die revolutie at haar kinderen op, vrije seks is nu seks na schriftelijke toestemming geworden, maar toch kan ook nu de verbeelding weer haar goede werk doen. In een ander stuk van Van Saarloos roept zij daar ook toe op.

Als wij uit de “respons-modus” komen zoals zij dat noemt en niet alleen protesteren, ageren, boos en ontevreden zijn of worden. Als we ons vermogen hervinden te creëren komt de verbeelding misschien weer aan de macht. Verbeelden is dingen zien die we als arrivés niet zagen omdat “we onszelf als statisch, onveranderlijk en ‘af’ zien.”

Dan zien we wat de Koning bedoelde in zijn kersttoespraak van 2017 toen hij zei:

“Het valt niet altijd mee om te blijven geloven in de gemeenschap die we samen vormen. Helemaal niet in een land met zoveel verscheidenheid als het onze. Een land van vrije mensen waarin het antwoord op de vraag ‘wie ben ik?’ nooit volledig samenvalt met het antwoord op de vraag ‘wie zijn wij?’.

Hoe kunnen we leven met die verschillen zonder onverschilligheid? Weinig aanlokkelijk is een samenleving waarin steeds meer mensen zich terugtrekken in een eigen kamer, zonder besef van het huis dat we samen delen.”

Dan zien we wat de Groningers van ons als “arrivés” vinden door er met de lusten vandoor te gaan en hun lasten niet willen verlichten.

Dan zien we dat we ondanks onze verscheidenheid toch een opdracht hebben binnen en buiten onze landsgrenzen: elkaars menselijke waardigheid eerbiedigen.

Dan zien we dat wij de niet gearriveerde, hij die (nog) niet binnen is, die na “slot op de pot kwam, behandelen zoals wij niet behandeld zouden willen worden.

En H. M. van Randwijk, de Nederlandse verzetsman, journalist, schrijver en dichter, en auteur van die fameuze leuze: “Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht.”  wist wel wie “wij” zijn, of zouden moeten zijn:

“Mijn natie is geen door bestaansdrift en machtsdrang bijeengedreven horde, maar een in recht en menselijkheid gewortelde gemeenschap. Daarom vraag ik dit recht en deze menselijkheid. Mijn volk wortelt niet in de duistere driften van bloed en bodem, maar in een erkenning van normatieve zedelijke beginselen. Die wil ik toegepast zien en daarom wijs ik een koloniale oorlog af.”

Wij voeren weinig koloniale oorlogen meer maar een erkenning van normatieve zedelijke beginselen, door mij erkenning van de menselijke waardigheid genoemd, blijft een mooie opdracht.

Laten we ons wat minder als arrivés gaan gedragen en wat meer als mensen met die opdracht.

Na mijn blog over “Van de wieg tot het zeemansgraf ” las ik het artikel van Marcus Düwell, hoogleraar Wijsgerige ethiek aan de Universiteit Utrecht: “Migranten, vluchtelingen en menselijke waardigheid” gepubliceerd in ArsAequi juni 2018 . Daarin maakt Düwell scherp duidelijk dat wij ons vluchtelingen- of beter gezegd, migratiesysteem volledig moeten herzien. De schrijver begint bij het begin en klinkt logischer dan het is, want tot op heden beginnen we bij het eind, wanneer de vluchtelingen aan onze landgrenzen of aan de grenzen van Europa staan.

Het zelfbegrip van de Europese politiek

Vaak hebben we het over de Europese waarde gemeenschap waarvan dan wordt beweerd dat die op christelijk-joodse tradities zou zijn gegrond en vaak ook wordt direct daarop aangegeven wat daar allemaal niet in past.

Na de ervaringen met de totalitaire systemen uit de twintigste eeuw ontstond die “nie wieder” opdracht aan de volkerengemeenschap. Het fundament van het Huis van Europa moest dan ook zijn de bescherming van de menselijke waardigheid. Op dat fundament werd ook het hele mensenrechtensysteem gebouwd. En de daaruit voortvloeiende verplichtingen die mensen jegens elkaar hebben.

Mensen moeten in staat zijn een autonoom leven te leiden

Daarom stelt Düwell:

“Mensen moeten daarbij gezien worden als wezens die in staat zijn om een autonoom leven te
leiden. Daarmee zijn rechten verbonden om niet in onze integriteit en vrijheid aangetast te worden, alsook het recht om, binnen bepaalde grenzen, ondersteuning te krijgen (bijvoorbeeld sociale en medische ondersteuning, educatie, enz.). Een bescherming van deze rechten is effectief alleen te verwezenlijken door staten die het vermogen
hebben om een orde af te dwingen die deze rechten realiseert en waardoor de mens in staat is van zijn vrijheid gebruik te maken, plannen te maken, lange termijn doelen te verwezenlijken, enzovoort.

Illustratie van Jop Luberti uit het Ars Aequi nummer juni 2018

Staten worden in eerste instantie gezien als instanties die de taak hebben de rechtsbescherming te waarborgen, terwijl het vluchtelingenregime
juist in beeld komt wanneer staten voor deze rechten een bedreiging gaan vormen.”

Het vluchtelingenverdrag of breder het vluchtelingenregime zou dus een  afgeleide moeten zijn van die plicht, die die door staten vervuld moet worden, om de menselijke waardigheid te beschermen.  Vervolging en onderdrukking door een overheid is dan slechts één criterium maar wij hebben dan ook de plicht om mensen die om andere redenen dat autonome menswaardig leven niet kunnen leiden, vanwege puur economische redenen of denk aan de klimaatvluchtelingen die gaan komen, in staat te stellen een bestaan te leiden waarbij de menselijke waardigheid is veiliggesteld.

Al was het maar omdat ook die economische, ecologische en klimatologische rampen het resultaat zijn van menselijk handelen.

De wieg

Die symbolische wieg, waar mijn hierboven aangehaalde blog over ging, wordt ook door Düwell op min of meer gelijke wijze aangehaald, waar hij schrijft: “We moeten in elk
geval aannemen dat respect voor de waardigheid van de mens onafhankelijk van de
plek waar mensen geboren zijn geldt.” Omdat het hier universele mensenrechten gaat eindigen onze verplichtingen niet bij de landgrens en dienen wij ook buiten ons “Fort Europa” onze verplichtingen als mens na te komen. “En als dat zo is”, concludeert Düwell :  “zou het ook niet plausibel zijn om ervan uit te gaan dat wij alleen verplicht zijn om mensen in ons land als vluchteling op te nemen, maar geen enkele verplichting hebben om er bijvoorbeeld voor te zorgen dat hun rechten buiten onze landsgrenzen niet geschonden worden. Dus: hoe is het mogelijk rationeel te beargumenteren dat wij aan de ene kant verplichtingen hebben jegens vluchtelingen, maar aan de andere kant geen verplichting hebben om vluchtoorzaken te bestrijden, en ook geen verplichting hebben met betrekking tot de situatie in Turkse en Noord Afrikaanse vluchtelingen- kampen?” En daar zou ik de Griekse en Italiaanse opvangcentra aan toe willen voegen.

De Chinese muur van de populisten

De onrust en angst binnen Fort Europa kan niet worden weggenomen met het heroprichten van nationale grenzen hoe hard daar ook om wordt geroepen door de populisten. Düwell sluit zijn artikel af met:

“geen Chinese muur zal Europa af kunnen sluiten als de ecologische situatie in Afrika en het Midden-Oosten ondraaglijk wordt. Het is aan de politiek om de burgers hier perspectieven te laten zien en het is aan de wetenschap om bij het ontwikkelen van deze perspectieven een centrale rol te spelen. Het gaat hier niet om een of andere ondergeschikte vraag. Het gaat erom hoe wij onze verplichtingen jegens de waardigheid van de mens moeten begrijpen;

het gaat om de grondslagen van een humane wereld” en die wereld hoort grenzeloos te zijn. 

Mijn column in de Stellingwerf, klik hier of zie hieronder.

Groene Amsterdammer vroeg dit lange weekend in een Tweet nog eens aandacht voor het Essay van H.J.A Hofland uit oktober 2011. Het tamelijk cultuurpessimistische boek  “Platter en Dikker” van Neerlands beste  “old school journalist/waarnemer”.

Een nieuw menstype

Er is een nieuw type mens ontstaan, schrijft Hofland, hij is grof en hij is dik. Hij lapt de verkeersregels aan zijn laars, hij steekt zijn middelvinger op, hij is eerder bereid een medemens uit te schelden, op zijn gezicht te slaan. hij zal iedereen laten weten dat hij hier op aarde is. Oorzaak: de propaganda van het genot. Alles moet leuk en lekker zijn.

En 7 jaar later beschrijft hoogleraar Ontwikkelingen in de Publieke Opinie Henri Beunders, de laatste ontwikkeling van deze nieuwe mens in een opiniestuk in het NRC.

In minder denigrerende toon, beschrijft Beunders, hoe die nieuwe mens van Hofland nu geworden is tot een mens die zegt: “ik heb recht op succes en alles wat daarbij de weg staat, maakt mij tot slachtoffer. Dat tragiek bij het leven kan horen, is een onacceptabele gedachte.” Beunders richt zich hoofdzakelijk op de ontwikkelingen in het Nederlands strafrechtelijk klimaat. Waren wij ooit kampioen resocialisatie met de daarbij behorende lichte straffen, nu klimmen we op naar een toppositie op de lijst strengst straffende landen. Een anti-cyclische, contra-intuïtieve beweging nu de criminaliteit onverklaarbaar snel daalt, zo verrassend zelfs dat gesproken wordt van mysterieuze verdwijning van de criminaliteit.

De veiligheidsparadox

“Er worden nog altijd meer verdachten in voorlopige hechtenis gehouden dan elders, en langer ook. En er zitten nu meer mensen een levenslange gevangenisstraf uit dan in de hele vorige eeuw bij elkaar. Trouwens, ook saillant voor het tolerante ‘gidsland Nederland’, zo constateert Beunders: de regering heeft in de afgelopen halve eeuw slechts één keer gratie verleend aan een levenslang gestrafte, een terminaal zieke. (Des te opmerkelijker omdat de Nederlandse overheid de twee laatste Duitse oorlogsmisdadigers wel gratie verleende.)

Beunders legt in zijn opiniestuk in NRC het begrip veiligheidsparadox nader uit. Destijds besprak ik dat fenomeen ook in mijn mijn blog: Het Volk als dam tegen de “Populist”

“Hoe is dit te verklaren? ( De verharding van het strafrechtklimaat en dat gebrek aan empathie, edv) Het antwoord ligt in de ‘veiligheidsparadox’: we willen maximale veiligheid én maximale vrijheid. Alles wat dit paradijselijke leven verstoort, is onaanvaardbaar geworden. Dus: hoe veiliger, hoe gevoeliger – tot overgevoeligheid aan toe. En: hoe meer veiligheid, hoe groter de roep om vergelding. De secularisatie doet er een schepje bovenop. Het woord ‘vergeving’ is geheel verdwenen uit onze cultuur. De verdachte is nu geen medemens meer die van het pad is afgeraakt, maar een vijand die uit de weg moet worden geruimd.

De alomvattende sociale context van deze ontwikkeling is de emancipatie van de burger. In de seculiere samenleving is ‘de individuele autonomie’ de nieuwe God. Even belangrijk misschien: in de huidige rationele, commerciële prestatiemaatschappij is uiterlijk succes het dominante doel. En dit leidt tot minder empathie, want voor empathie zijn openheid, begrip en vooral ook rust en tijd nodig. Gestreste mensen oordelen sneller, slechter en harder. Maar waant iedereen zichzelf een god, dan is elke aantasting van dit zelfbeeld een narcistische krenking waarop met de emotie van woede wordt gereageerd.”

Shit Happens

In mijn hier boven aangehaalde blog “Het Volk als dam tegen de “Populist” dat ook al was geïnspireerd op Beunders ideeën, beschreef ik Beunders remedie tegen deze “Dikke Ik-mentaliteit”.  De beleidsmakers en politici hebben de afgelopen jaren niet het lef getoond de burger die zich slachtoffer waande tegen te werpen met: “Shit happens,  dat paradijs dat jullie eisen kan ik hier op aarde niet voor jullie creëren.” Nee, bij veel wat de burger boos maakte, roepen de politici: “tja, dat valt niet uit te leggen” doelend bijvoorbeeld, op een gewone geregelde vervroegde invrijheidstelling, op het niet opleggen van tbs door de rechter terwijl het slachtoffer of de nabestaanden dat wel eisen, op de verontwaardiging  over de vluchtelingeninstroom op grond van het Vluchtelingenverdrag, op stervende dieren in de Oostvaardersplassen, op weer een verwarde man etc.

Beunders zegt daarover in zijn recent artikel:

“Als burgers meer worden betrokken bij grote morele vragen, en bij het bestuur en de rechtspraak in het algemeen, zullen ze zien dat er weinig zaken zijn die inktzwart of hagelwit zijn. En dat een complex geworden maatschappij soms simpele maatregelen vereist. Maar ook dat de simpel ogende oplossing van vandaag het probleem van morgen zal zijn. En dat strafzaken vaak complexer in elkaar zitten dan gedacht, en dat de scheidslijnen tussen misdaad, boete en straf niet altijd kraakhelder zijn.”

Als de “puberende burger”, die volgens de overheid verantwoordelijk te houden is voor zijn eigen (on)geluk in deze neoliberale meritocratie, waarin iedereen (op papier?) immers gelijke kansen heeft, wanneer die burger, in de ogen van de bestuurders “verkeerd stemmen” in een referendum lijkt de conclusie steevast te zijn: dan hebben we het niet goed uitgelegd het niet goed uitgelegd.

Het valt best uit te leggen

Als ik Beunders goed begrijp moet je er wel moeite voor doen als politici, als bestuur, als rechter, om de burger meer te betrekken in de dilemma’s waar het bestuur vaak voor staat, dilemma’s  over kwesties die de burger raken en betreffen. Beunders zegt immers:

“Als burgers meer worden betrokken bij grote morele vragen, en bij het bestuur en de rechtspraak in het algemeen, zullen ze zien dat er weinig zaken zijn die inktzwart of hagelwit zijn. En dat een complex geworden maatschappij soms simpele maatregelen vereist. Maar ook dat de simpel ogende oplossing van vandaag het probleem van morgen zal zijn. En dat strafzaken vaak complexer in elkaar zitten dan gedacht, en dat de scheidslijnen tussen misdaad, boete en straf niet altijd kraakhelder zijn.”

De Minister van Rechtsbescherming Dekker kan heel goed uitleggen hoe ons systeem van voorwaardelijke invrijheidstelling (al decennia lang goed) werkt. Maar als hij de burger niet serieus neemt en onder valse voorwendselen een aanzienlijke strafverhoging wil doorvoeren, komt hij met een populistische redenering waarvan hij weet dat die goed zal vallen bij die boze burger die zich te pas ten te onpas slachtoffer acht.

“18 jaar krijgen en maar 12 jaar hoeven zitten, dat is toch niet uit te leggen aan de burgers”. Nee, dat is heel goed, goed uit te leggen maar het komt politiek niet van pas.

Een niet integer beroep op  het ‘gesundes Volksempfinden’ leidt zelden tot veel goeds.

Geen voorspoed zonder tegenspoed, geen vrede zonder oorlog en geen leven zonder dood. Open deuren, zult u zeggen. Maar waarom accepteren we dat ongeluk, dat inderdaad vaak in een klein hoekje zit, dan zo slecht. Alsof het ons niet had mogen overkomen dat (nood)lot en daarom gaan we na een ramp direct op zoek naar schuldigen.

Het recht gaat uit van de hoofdregel: “Ieder draagt zijn eigen schade” of “The damage lies where it falls” maar de hedendaagse slachtoffers zien dat heel anders. Die gaan op zoek naar een persoon of een instantie, vaak de overheid, soms een bank, naar wie “die eigen schade” kan worden doorgeschoven. Het verwijt aan die ander is dan vaak, dat die ander onvoldoende voorzorgsmaatregelen genomen heeft of het slachtoffer niet tegen zichzelf in bescherming heeft genomen.

Zo is Robert M., het monster van Riga (van de kindermisbruikzaak bij Het Hofnarretje in Amsterdam), er nu de oorzaak van dat de vaste voorleesoma’s en onderhoudsmonteurs bij kinderdagverblijven zich moeten laten registreren in een personenregister met een Verklaring omtrent het gedrag (VOG).

En de types Jos van Rey zorgen ervoor dat men nu al openlijk met de gedachte speelt ook voor gemeenteraadsleden een VOG te verlangen. Bestuurders en politici horen te weten dat zo’n eis in strijd met de Grondwet is. Alleen de rechter kan in zeer ernstige gevallen, als bijkomende straf, iemand het recht ontnemen gekozen te worden als volksvertegenwoordiger.

Vooral overheden, maar steeds vaker ook particuliere instanties zoals banken en financiële dienstverleners, dekken zich in met niet-werkende voorzorgsmaatregelen tegen de vaak onredelijke verwijten van de slachtoffers. Zo moest ik laatst van mijn bank een soort “toelatingsexamen” doen om te mogen beleggen. Want ook ik zou kunnen vinden dat mijn bank mij moet behoeden voor die onvermijdelijke tegenvallende rendementen.

Zou een Nederlandse “sleepwet” die aanslag bij Carcassonne hebben kunnen voorkomen. Ook nu weer was die (vermoedelijke) dader al bekend bij de Franse justitie- en inlichtingendiensten, hij behoorde zelfs tot de 20.000 als staatsgevaarlijk geregistreerd staande personen.

Al te goed is buurmans gek, maar shit happens en wie zijn noodlot coûte que coûte wil ontwijken leidt/lijdt een heel angstig leven en ziet ongeluk in ieder klein hoekje, ook daar waar een van die vele  bewakingscamera’s net niet bij kan.