Wie aanslaat op deze titel, heeft hoogst waarschijnlijk, net als ik, Economie onderwijs gekregen op basis van dat standaardwerk van dr. A. Heertje “De Kern van de Economie 1 en 2”. In mijn geval werd dat onderwijs met zichtbare tegenzin gegeven door mijn helaas te vroeg overleden economieleraar Herman Hartkamp (zie http://bit.ly/1ssBMdi ). Een vernieuwer op het gebied van Economieonderwijs en didactiek (x min y beweging Appels en Peren), en duidelijk geen voorstander van de methode van Heertje. De economie ging destijds over Keynes versus Friedman, later over de verschil tussen het Rijnlands en Angelsaksisch model, Den Uyl en Kok versus Thatcher en Reagan. De kritische leraar Herman Hartkamp had mij wel tot een kritisch denkende leerling gemaakt en daar ben ik hem nog steeds dankbaar voor. Hij was toch mijn “John Keating”  gespeeld door wijlen Robin Williams, die bevlogen leraar uit “The dead poet society” gespeeld door Robin Williams.

Na mijn eindexamen moest ik mij nog een keer in de Economische theorie verdiepen, bij het vak Economie tijdens mijn Rechtenstudie, daar op basis van een ander standaardwerk: “Economie in theorie en praktijk” van dr. J.E. Andriessen. Daarna raakte de economie bij mij wat op de achtergrond, al hield ik mijn politieke belangstelling.

En toen kwam  Thomas Piketty. Geen woord over X- en Y assen, winstmaximalisatie of  multipliereffect, maar des te meer over de groeiende verschillen in vermogens. Die Piketty-hype laat ik verder nog maar even voor wat die nog is, een boek en een gedachte waaruit door politici vrij selectief wordt geshopt. Piketty wakkerde wel weer mijn interesse voor de economie aan en waarschijnlijk daardoor viel mijn oog op een stuk van Arnold Heertje in de  De Gids 6-2014 , over “Humanisering, van utopie tot architectuur”. Uit dat stuk bleek, en dat was mij dus ontgaan, dat Heertje zich heeft verdiept in de Andragologie. “Bien étonnés de se trouver ensemble”, ik zag dat vakgebied, net als de “Niet Westerse Antropologie”, al dan niet terecht, toch een beetje als zo’n “geitenwollensokken-hobby” uit de 60er jaren (Margaret Mead en zo).

Dat artikel in de Gids heb ik met aandacht gelezen en die gedachte van het in dat artikel beschreven “Mechanism Designd”,  was een openbaring voor mij.  Al vond ik de theorie over het “als of” gedrag wel wat cultuurpessimistisch. De samenleving zou niet verlangen dat mensen intrinsiek betrouwbaar, eerlijk en integer zijn. “Voor het sociaal en economisch handelen is het noodzakelijk en voldoende dat mensen zich gedragen alsóf zij eerlijk, betrouwbaar en integer zijn. Of de mensen het werkelijk zijn, is voor de afloop van de economische en sociale activiteiten niet van belang en evenmin controleerbaar.”

Vervolgens introduceert Heertje hier dan het leerstuk van “mechanism design” een soort “social engineering” dus toch weer geloof in de “maakbaarheid van de samenleving” . De wetenschappelijke theorieën van dat “mechanism design” zijn weer minder aan mij besteed, dat gold ook voor die winstmaximalisatie uit “de Kern” met differentiëren. Ik was en blijf een puur verbaal ingestelde Alfa. Maar bij zijn zeer eenvoudige voorbeelden: het verdelen van de taart en de toiletpotvlieg, kon ik mij wat voorstellen.

Zo doceert Heertje: “Ouders die hun twee kinderen een taart geven en de verdeling overlaten aan de vrijheid van de kinderen, lokken slechts een conflict uit. Wil men de verdeling zonder conflicten tot stand brengen, dan volstaat de prikkel: ‘Kind A deelt en kind B kiest.’ Een inhumane ‘ bevelseconomie’ wordt op die manier vermeden ten gunste van een humane oplossing.”

Heertje noemt ook die “ingebakken” zwarte vlieg in de toiletpot of in het urinoir. “Het zwarte vliegje is een humane architectuur vergeleken met het alternatief waarin het gewenste gedrag met harde hand wordt afgedwongen door gebodsbepalingen. Het zwarte vliegje is een voertuig voor communicatie. De mannen geven informatie prijs door ongedwongen op het vliegje te mikken bij het urineren.”

Eigenlijk deed de te vroeg overleden verkeersdeskundige Monderman hetzelfde. Monderman geloofde ook meer in meer humanere vormen van gedragsbeïnvloeding dan die inhumane verkeersgeboden en verboden (http://bit.ly/1ALXdza ). Monderman creëerde ook situaties die de mensen stimuleren om de sociaal gewenste en verkeerstechnisch juiste keuzes te maken.

Bij mij kwam al lezend ook dat begrip “nuding” bovendrijven. Heertje pleit ervoor deze technieken van gedrags- en keuze beïnvloeding die dus werken bij het verdelen van de taart en in het urinoir ook in te zetten bij het streven naar het wereldwijd tot stand brengen van een circulaire of kringloopeconomie. Hij concludeert dan ook “dat de economische wetenschap indrukwekkende bouwstenen aanreikt voor het humaniseren van de wereld. Bouwstenen voor één wereld vol verscheidenheid met ruimte voor iedereen en met meer perspectief op een leefbare samenleving.”

Met dank aan “De Gids” , Arnold Heertje en bovenal aan mijn eerder genoemde economieleraar, Herman Hartkamp, die mij dus kennelijk een blijvende interesse voor de economie heeft bijgebracht.